نَقتبس (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَقْتَبِس: (اُنظُرُونا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِكُمْ) از
«اقتباس» و در اصل از مادّه «
قبس»
به معنی
«گرفتن شعله‌ای از آتش» است، سپس به نمونه‌گیری‌های دیگر نیز اطلاق شده است.
به مواردی از کاربرد
نَقْتَبِس در
قرآن، اشاره می‌شود:
(يَوْمَ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذينَ آمَنُوا انظُرُونا نَقْتَبِسْ مِن نُّورِكُمْ قيلَ ارْجِعُوا وَراءكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُم بِسُورٍ لَّهُ بابٌ باطِنُهُ فيهِ الرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِن قِبَلِهِ الْعَذابُ) (همان روزى كه مردان و زنان
منافق به
مؤمنان مى‌گويند: «نظرى به ما بيفكنيد تا از نور شما پرتوى برگيريم.» به آنها گفته مى‌شود: «به پشت سرِ خود بازگرديد و نورى به دست آوريد.» در اين هنگام ديوارى ميان آنها زده مى‌شود كه درى دارد، درونش
رحمت است و از طرف برونش
عذاب.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه اقتباس كه
مصدر فعل نقتبس است به معناى گرفتن قبسى (قطعه‌اى) از آتش است. و از
سیاق آيه چنين بر مى‌آيد كه منافقين و منافقات در
روز قیامت در ظلمتى هستند كه از هر سو احاطه‌شان كرده و مانند خيمه‌اى محاصره‌شان نموده. و نيز برمى‌آيد كه مردم در آن روز مجبور به رفتن به سوى خانه جاودانه خويشند. چيزى كه هست
مؤمنين و
مؤمنات اين مسير را با نور خود طى مى‌كنند، نورى كه از جلو ايشان و به سوى سعادتشان در حركت است، در نتيجه راه را مى‌بينند، و هر جا آن نور رفت مى‌روند تا به مقامات عاليه خود برسند، و اما منافقين و منافقات كه فرو رفته در ظلمتند نمى‌توانند راه خود را طى كنند، و نمى‌دانند به كدام طرف بروند. (و نكته مهمى كه از آيه استفاده مى‌شود اين است كه: اين دو طايفه كه يكى غرق در نور و ديگرى غرق در ظلمت است در
قیامت با همند)، منافقين همانطور كه در دنيا با
مؤمنين و در بين آنان بودند، و بلكه مردم آنان را جزو
مؤمنين مى‌شمردند، در قيامت نيز با
مؤمنين هستند، اما
مؤمنين و
مؤمنات پيش مى‌روند، و به سوى
بهشت راه خود را پيش مى‌گيرند، و منافقين و منافقات در ظلمتى كه از هر سو احاطه‌شان كرده عقب مى‌مانند، از
مؤمنين و
مؤمنات درخواست مى‌كنند قدرى مهلتشان دهند، و در انتظارشان بايستند تا ايشان هم برسند و مختصرى از نور آنان گرفته راه پيش پاى خود را با آن روشن سازند.
(إِذْ قالَ مُوسَى لِأَهْلِهِ إِنّی آنَسْتُ نَپارًا سَآتيكُم مِّنْها بِخَبَرٍ أَوْ آتيكُم بِشِهابٍ قَبَسٍ لَّعَلَّكُمْ تَصْطَلُونَ) (به خاطر بياور هنگامى را كه
موسی به خانواده خود گفت: «من آتشى از دور ديدم همين جا توقف كنيد؛ به زودى خبرى از آن براى شما مى‌آورم، يا شعله آتشى تا گرم شويد.»)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه قبس به معناى آن مقدار آتشى است كه از آتشى ديگر بردارى و كلمه
تصطلون از اصطلاء است كه به معناى گرم شدن با آتش است. سياق آيه ماجرايى را كه از اين داستان در سوره‌هاى ديگر آمده تاييد نموده و گواهى مى‌دهد بر اينكه موسى (علیه‌السّلام) در اين هنگام كه از دور آتشى ديده، داشته خانواده‌اش را به سوى
مصر مى‌برده ولى در بين حركت راه را گم كرده و خودش و خانواده‌اش دچار سرما شده بودند و شب هم شبى بسيار تاريك بوده است در اين هنگام از دور آتشى ديده، خواسته است تا نزديك آن برود تا اگر انسانى در كنار آن آتش يافت، از او راه را بپرسد و يا پاره‌اى آتش بگيرد و نزد اهلش برده در آنجا هيزمى آتش كند تا گرم شوند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
در
آیه ۷ سوره نمل به واژه «قبس» برمی‌خوریم در این آیه می‌گوید: «به خاطر بیاور هنگامی را که موسی به خانواده خود گفت: من آتشی از دور دیدم (همین‌جا توقف کنید) من به زودی خبری برای شما می‌آورم یا شعله آتشی تا گرم شوید»
(اَوْ آتِیکُمْ بِشِهٰابٍ قَبَسٍ) در این آیه، واژه «قبس» به معنی شعله‌ای از آتش است که از مجموعه‌ای جدا می‌شود و این در شبی بود که موسی (علیه‌السّلام) با همسرش دختر
شعیب در طریق مصر در بیابانی تاریک و ظلمانی گرفتار آمد، راه را گم کرد و باد و طوفان وزیدن گرفت و در همین حال درد وضع حمل به همسرش دست داد، موسی احساس نیاز شدیدی به افروختن آتش و استفاده از گرمای آن می‌کرد، ولی در آن بیابان چیزی پیدا نبود.
همین‌که شعله آتشی را از دور دید خوشحال شد و آن را دلیل بر وجود انسان یا انسان‌هایی گرفت و گفت می‌روم، یا برای شما خبری می‌آورم و یا شعله آتشی که با آن گرم شوید.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «نَقتبس»، ج۳، ص۵۳۷-۵۳۸.
