نهایة الافکار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
نهایة الافکار»،
تقریرات دروس
آقا ضیاء عراقی است به
زبان عربی که توسط
محمد‌تقی بروجردی تدوین یافته است.
موضوعات مورد بحث در این کتاب عبارت اند از: تعریف علم و موضوع آن،
وضع ، اطلاق لفظ و اراده شخص آن و یا نوع آن، هل الالفاظ موضوعه للمعانی المراده، لا وضع آخر للمرکبات، لا وضع للمعانی المجازیه،
حقیقت و مجاز،
حقیقت شرعی،
صحیح و اعم ،
امکان و وقوع اشتراک،
استعمال لفظ در پیش از یک معنی،
مشتقات،
اوامر ،
مقدمات واجب،
نواهی ،
مفاهیم ،
عموم و خصوص ،
مطلق و مقید ،
قطع،
شکوک،
استصحاب،
تعادل و تراجیح.
این کتاب، در چهار جلد؛
زبان عربی، به وسیله انتشارات مؤسسه نشر اسلامی چاپ و منتشر شده است.
مباحث استدلالی
اجتهاد و
تقلید ، در آخرین مبحث از جزء چهارم
نهایة الافکار، مطابق چاپ
دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه ، آمده و ص۲۱۵ تا ۲۶۹ به آن اختصاص یافته است.
خود نویسنده، در مقدمه، می‌گوید: «بخش اجتهاد و تقلید را در زمان‌های دور
تحریر کرده و حال آن را به کتاب
نهایة الافکار ملحق می‌کنم». بنا بر این، مباحث مزبور، علی الظاهر تداوم منطقی مباحث و تقریرات آقا ضیاء نیست.
مبحث
اجتهاد و تقلید کتاب، در دو بخش اجتهاد با چهار موضع و تقلید با چهار مقام مطرح شده است.
نویسنده، ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی اجتهاد، میان این تعاریف و اختلاف کلمات را جمع می‌کند. این جمع با تاکید بر نقش
مجتهد و وظیفه او که
استنباط احکام است به دست آمده و در همین تعاریف برخی از اختلافات مربوط به معیار ادله فقهی، اختلاف اخباری و اصولی، اختلاف در پذیرش و رد ظنون خاصه، نمود یافته است.
سپس تقسیم بندی معروف
مطلق و
متجزی و به دنبال آن
حجیت و عدم حجیت فتاوی مجتهدی که به نظریه
انسداد معتقد است، طرح گردیده است. ظاهرا
محقق خراسانی فتوای منع و عدم حجیت داده و نظر این گونه مجتهدان را که معتقد هستند باب علم و علمی مسدود است و مجبورا باید بر اساس ظنون مطلقه به استنباط پرداخت، مخل مبانی اجتهاد دانسته است، اما نویسنده، به جواز رجوع به مجتهد انسدادی رای داده و اشکالات را پاسخ گفته است.
مبحث انسداد و
انفتاح ، از موارد مبتلابه و مورد توجه فقیهان
قرن سیزدهم بوده است. نویسنده این
تقریر هم تمام ابعاد مسئله و مبانی رجوع
مقلد به مجتهد انسدادی یا مجتهد متجزی را
تبیین و تحلیل می‌کند. یکی از خصوصیات سبک و تحلیل نویسنده، تفکیک و طرح شقوق و اشکال مختلف و ارتباط موضوع و مفهوم در هر شق و تفاوت آن با شقوق دیگر است. در پاسخ به اینکه آیا متجزی می‌تواند به اجتهاد خودش تکیه کند و به مجتهد دیگری رجوع نکند، ضمن بررسی جهات و جوانب موضوع،
حکم به جواز می‌دهد.
در ذیل دیگر موضوعات اجتهاد متجزی، از فروعات دیگری هم بحث شده، سپس مفهوم
تخطئه و
تصویب در شرعیات و اشکال و انواع تصویب بررسی گردیده است.
قید شرعیات در مقابل عقلیات است که از نظر نویسنده، محل بحث و
مناقشه نیست. این موضوع با مبحث
حکم ظاهری و
حکم واقعی و دیگر تقسیم بندی‌های
احکام مرتبط است. نویسنده، چهار صورت و نوع از تصویب در شرعیات را بررسی کرده که همگی در ارتباط حکم ظاهری با حکم واقعی و نیز با مرحله انشا و فعلیت در احکام و نظریه
طریقیت و
کاشفیت در احکام، مشترک و مرتبط هستند.
فرع
نهایی مبحث اجتهاد، مربوط است به
تبدل رای مجتهد و تغییر نظر او و اجزا یا عدم اجزای اعمال سابق مجتهدی که رایش متبدل شده است.
در بخش بعد، مقرر، ضمن تعریف تقلید، مجموعه‌ای از فروعات و مبانی نظری تقلید و ادله آن، وجوب تقلید، تقلید اعلم و مفهوم اعلم را توضیح داده است. در استدلال بر وجوب تقلید، به
آیه نفر و سؤال،
اجماع ، اخبار دال بر جواز
افتا و
استفتا استناد کرده است. یکی از مباحث نو و تحقیقی در این جا، کنکاش در باره معنای اعلم و ارتباط تقلید و اعلمیت و عالم و اعدل می‌باشد. فروعات بعدی در باره جواز تقلید از میت است که نویسنده ظاهرا
تقلید از میت را فقط در صورت بقای بر او و ادامه تقلید
جایز می‌داند و مانند دیگران، تقلید ابتدایی از
میت را به این دلیل که در حجیت رای میت
شک وجود دارد، رد کرده است.
در تمام تقریرات مقرر، از جمله در مباحث اجتهاد و تقلید،
دقت علمی و تامل و کنکاش در ابعاد هر موضوع، در کنار توجه ویژه به ادله و
مبانی قرآنی و روایی هر مبحث، قرار گرفته است. این ویژگی‌ها ضمن اینکه سبک و روش خاص آقا ضیاء عراقی است، به عنوان اسلوب عمومی
حوزه نجف هم قابل طرح است.
ترتیب مباحث و بیان روشن و قلم روان، از دیگر خصوصیات کتاب است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
سایت اندیشه قم
