انسداد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بسته بودن راه تحصیل
علم و علمی (ظنّ خاص) به
احکام شرعی، مقابل
انفتاح را اِنسداد میگویند که از عناوینی است که در کتابهای اصولی متأخّر طرح شده و از آن در علم اصول بحث حجیّت خبر واحد( -->خبر واحد)سخن رفته است.
راه به دست آوردن علم و یقین در مسائل اعتقادی در همه زمانها باز است. همچنین راه علم و علمی به
احکام شرعی فرعی در زمان حضور
معصومان علیهم السّلام؛ لیکن در زمان
غیبت، در انسداد یا انفتاح راه تحصیل علم و علمی به
احکام شرعی فرعی اختلاف است. مشهور اصولیان قائل به انفتاح راه علمی‌اند؛ هرچند راه علم را به بیشتر احکام بسته می‌دانند. برخی، مانند
میرزای قمی و پیروان او به انسداد راه تحصیل علم و علمی معتقدند؛ از این رو، آنان را «انسدادی» نامیده‌اند.
انسداد به بسته بودن راه علم و علمی به
احکام شرعی در
عصر غیبت اطلاق می‌شود.
«انسداد» در
لغت به معنای بسته بودن، مقابل «انفتاح» به معنای باز بودن است و در
اصطلاح اصولی ، به معنای بسته بودن راه
علم و
علمی به احکام شرعی به روی مکلفان در عصر غیبت است؛ به بیان دیگر، راه‌های قطعی و علمی (ظنی معتبر) دست یابی به احکام شرعی، بر مکلفان بسته است.
درباره
احکام اعتقادی و
اصول عقاید ، هم چون
شناخت خداوند و صفات او و شناخت
پیامبران علیه‌السّلام، همه
علمای اصول معتقد به انفتاح هستند؛ بنابراین، بحث
انسداد باب علم و
انفتاح آن فقط در مورد
احکام شرعی فرعی مطرح است.
درباره انسداد، سه دیدگاه وجود دارد:
۱.
انفتاح باب علم به احکام شرعی؛ دیدگاه «
سید مرتضی » و پیروان او که به آنها «
انفتاحیون حقیقی » میگویند این است که نسبت به بیشتر احکام شرعی، باب
علم باز است؛
۲. انسداد باب علم و
انفتاح باب علمی ؛
دیدگاه مشهور اصولیون این است که
باب علمی (
ظن خاص ) باز است و به همین خاطر به بحث از
حجیت ظن مطلق نیاز نیست. این گروه را «
انفتاحیون حکمی » می‌نامند؛
۳. انسداد
باب علم و علمی؛ گروهی از
اصولیون متاخر ، هم چون مرحوم «
میرزای قمی » و اصحاب او، طرفدار انسداد باب علم و علمی بوده و به
حجیت مطلق ظن اعتقاد دارند. این گروه را «
انسدادیون حقیقی » می‌نامند.
انسدادیها بر انسداد دلیلی عقلی ارائه می‌کنند که به «دلیل انسداد» معروف است. این دلیل پنج مقدّمه دارد که «مقدّمات دلیل انسداد» نامیده می‌شود و به شرح زیر است:
۱.علم اجمالی به ثبوت احکام واقعی در شرع.
۲.انسداد راه علم و علمی به احکام واقعی.
۳.عدم جواز اهمال تکالیف و اعراض از آن.
۴.عدم وجوب احتیاط در همه احکام به دلیل لزوم
عسر و
حرج و یا عدم جواز آن به دلیل مختل شدن نظام زندگی اجتماعی.
۵.قُبح ترجیح
مرجوح (وَهم) بر
راجح (ظنّ).
نتیجه دلیل انسداد وجوب
عمل به هر ظنّی است، مگر ظنّی که
دلیل قطعی بر عدم
جواز عمل به آن وجود داشته باشد، مانند
قیاس.
در اینکه نتیجه دلیل انسداد کشف حکم
شارع به حجّت بودن ظنّ مطلق است یا صرفاً حکم
عقل است؛ به این معنا که عقل، عامل به ظنّ مطلق را معذور و غیر مستحقّ عقاب می‌بیند، در بین قائلان به انسداد اختلاف است. از عقیده اوّل به «کشف» و از دیگری به «حکومت» تعبیر می‌شود.
ظنّ‌هایی که حجیّت آنها با دلیل انسداد ثابت می‌شود «
ظن مطلق» نامیده می‌شود، در مقابل «
ظن خاص» که حجیّت آن با دلیل خاص، غیر از دلیل انسداد ثابت می‌شود. قائلان به انفتاح، مقدّمه دوم از مقدّمات پنج گانه را که رکن اساسی آنها به شمار می‌رود مخدوش دانسته و راه علمی، بلکه برخی، راه علم را در بیشتر احکام شرعی مفتوح دانسته و بر آن به ادلّه حجیّت خبر ثقه و حجیّت ظواهر کتاب و سنّت استدلال کرده‌اند.
فرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۶۳، برگرفته از مقاله «انسداد». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۷۲۶-۷۲۷.
