مُمْسِک و یُمْسِکْ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مُمْسِک و یُمْسِکْ:
(فَلَا مُمْسِكَ لَهَا) مُمْسِک و یُمْسِکْ: هردو واژه از مادّه
«مسک» به معنى «نگاهدارى و بازداشتن و حبس كردن» است.
«ممسک» اسم فاعل به معنى «نگاهدارنده و بازگيرنده» است.
به موردی از کاربرد
مُمْسِک و یُمْسِکْ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(مَا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا وَ مَا يُمْسِكْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ مِن بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) (هر رحمتى را
خدا به روى مردم بگشايد، كسى بازدارنده آن نيست و هرچه را او باز دارد، كسى بعد از او قادر به فرستادن آن نيست و او توانا و حكيم است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: معناى
آیه چنين است كه آنچه را كه خدا از نعمت‌هايش يعنى از ارزاق كه به بندگانش مى‌دهد، در همه عالم كسى نيست كه بتواند از آن جلوگيرى كند: و آنچه را كه او از بندگانش دريغ مى‌كند و نمى‌دهد، كسى نيست كه به جاى خدا آن نعمت را به بندگان خدا بدهد.
(وَ لَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَفَرَأَيْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كَاشِفَاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرَادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكَاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ) (و اگر از آن‌ها بپرسى: «چه كسى
آسمان‌ها و
زمین را آفريده؟» به يقين مى‌گويند: «خدا!» بگو: «آيا هيچ درباره معبودانى كه غير از خدا مى‌خوانيد انديشه مى‌كنيد كه اگر خدا زيانى براى من بخواهد، آيا آن‌ها مى‌توانند زيان او را برطرف سازند؟! و يا اگر رحمتى براى من بخواهد، آيا آن‌ها مى‌توانند مانع رحمت او شوند؟!» بگو: «خدا مرا كافى است و همه توكل كنندگان تنها بر او توكّل مى‌كنند.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه ضر به معناى مرض و شدت و امثال آن است و ظاهر مقابله آن با
رحمت مى‌رساند كه مراد از آن عموم گرفتاری‌ها و مصائب است. اضافه شدن اين كلمه و كلمه رحمت به ضمير
خدای تعالی در ضره و رحمته به منظور حفظ نسبت است و به عبارت ساده اينكه مى‌فهماند اگر كسى نيست كه گرفتارى كسى را برطرف كند و يا رحمت خدا را از او بگرداند، براى اين است كه گرفتارى و رحمت از خداست.
اگر گرفتارى و رحمت خصوص
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را مورد كلام قرار داده و فرموده: بگو اگر خدا گرفتارى و يا رحمت مرا بخواهد با اينكه گرفتارى و رحمت تمامى مردم از خداست و حجت هم حجتى است براى آن جناب و همه مردم بدين جهت است كه طرف خصومت مشركين، در اصل آن جناب است و مشركين آن جناب را به نفرين خدايان خود تهديد مى‌كردند.
آيه مى‌گويد:
«آنچه خداوند از رحمت براى مردم بگشايد كسى نمى‌تواند جلو آن را بگيرد»
(فَلاٰ مُمْسِكَ لَهٰا)
و نيز اضافه مى‌كند
«و آنچه را بازدارد و امساک كند كسى بعد از او قادر به فرستادن آن نيست»
(وَ مٰا يُمْسِكْ فَلاٰ مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ) چرا كه تمام خزاين رحمت نزد اوست و هركس را لايق ببيند مشمول آن مى‌سازد.
در آيه ۳۸
سوره زمر به واژه «
ممسكات» برمى‌خوريم كه در مورد بت‌ها به صورت جمع مؤنث به كار رفته:
(...هَلْ هُنَّ مُمْسِكٰاتُ رَحْمَتِهِ...) «آيا آن‌ها (بت‌ها) توانايى دارند كه جلو رحمت او را بگيرند؟»
اينكه به صورت جمع مؤنث به كار رفته به خاطر اين است كه
اوّلا: بت‌هاى بزرگ معروف عرب نام مؤنث داشته‌اند (لات، منات و عزّى)،
ثانيا: چون آن‌ها معتقد به ضعف و ناتوانى جنس مؤنث بودند، خداوند با اين بيان مى‌خواهد ناتوانى بت‌ها را مجسم سازد،
ثالثا: چون در ميان بت‌ها موجودات بى‌روح فراوان بوده و صيغه جمع مؤنث گاه براى موجودات بی‌جان نيز به كار مى‌رفته، لذا در آيه مورد بحث از آن استفاده شده است.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مُمْسِک و یُمْسِکْ»، ج۴، ص۳۰۱.
