موارد انفال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وقتی میان مسلوانان بر سر تقسیم غنایم اختلاف پدید آمد
آیه نخست
سوره انفال نازل شد و قانون انفال را تشریع کرد.
پس از پیروزی مسلمانان در
جنگ بدر میان آنان بر سر تقسیم غنایم اختلاف پدید آمد، ازاین‌رو از رسول خدا در این باره پرسیدند
که
آیه نخست
سوره انفال نازل شد و قانون انفال را تشریع کرد:«یَسَلونَکَ عَنِ الاَنفالِ قُلِ الاَنفالُ لِلّهِ والرَّسولِ فَاتَّقُوا اللّهَ واَصلِحوا ذاتَ بَینِکُم». در مورد این‌که سؤال و اختلاف مسلمانان بر سر چه بوده اقوال متعددی نقل شده است؛ از جمله سؤال آنان در مورد مالکیت این اموال یا اصل
حرمت یا حلیت غنایم، اختلاف در مورد شرکت دادن مهاجران و انصار غیر حاضر در جنگ در تقسیم غنایم و قرار دادن پاداشی از سوی پیامبر برای جوانان جهت
تشویق آنان و اعتراض پیران به شریک بودن آنان در این پاداشها
که در پی این سؤالها و اختلافات آیه فوق نازل شد و تکلیف را روشن کرد.
در این‌که مقصود از انفال در این آیه چیست نظرات گوناگونی بین مفسران و فقیهان مطرح است؛ مفسران و فقیهان اهل سنت بیش‌تر مصداق انفال در آیه فوق را غنایم جنگی و آنچه مرتبط با آن است دانسته‌اند. برخی از آنان منظور از انفال را غنایم جنگی دانسته‌اند.
گروهی دیگر انفال را
خمس غنایم جنگی
یا اشیا و لوازم مقتول مانند
اسلحه ،
کلاه ،
انگشتر ،
اسب که به قاتل او تعلق دارد یا سهم اضافه‌ای که امام و حاکم اسلامی برای تشویق جنگجویان اختصاص می‌دهد
دانسته‌اند؛ اما مفسران و فقیهان
امامیه با استناد به روایات
اهل‌بیت (علیهم‌السلام)
مراد از انفال را فراتر از موارد پیشگفته دانسته و گفته‌اند:همه سرزمینها و اموال زاید بر ملک خصوصی مصداق انفال است؛ از آن جمله زمینهای موات، زمینها و اموالی که بدون جنگ از کافران گرفته می‌شود (فئ)، آبادیهای بدون مالک، جنگلها، قله کوهها و وسط دره‌ها، اموال منقول و غیر منقول اختصاصی پادشاهان
کفر ،
ارث بیوارث، غنایمی که مجاهدان بدون اذن امام از کافران به دست می‌آورند، برگزیده غنایمی که در جنگ از دشمن به دست می‌آید،
دریاها و سواحل آن، رودخانه‌ها
، هوا و فضای اطراف کره زمین
؛ اما در پاره‌ای مصادیقِ انفال اختلاف‌نظر وجود دارد؛ مانند تمام غنایم جنگی که بیش‌تر فقیهان امامیه آن‌ها را از انفال ندانسته‌اند
؛ اما برخی همه غنایم را جزو انفال می‌دانند.
مستند اینان در این رأی همان
آیه انفال است که در مورد غنایم
جنگ بدر نازل شده و صریح در این است که این غنایم از انفال است و به رسول خدا و حاکم اسلامی تعلق دارد. برخی از اینان در پاسخ این پرسش که چرا غنایم جنگی در روایات به‌طور صریح جزو انفال دانسته نشده گفته‌اند:
ائمه (علیهم‌السلام) در صدد ذکر دیگر مصداقهای انفال بوده‌اند تا گمان نرود که انفال منحصر در غنایم جنگی است
و نیز معادن که درباره آن آرای گوناگونی مطرح شده است.
مفسران و فقیهان
امامیه در پاسخ به این اشکال که چرا شأن نزول آیه انفال مورد خاص، ولی مصادیق آن بنابر روایات عام و متعدد است گفته‌اند:هرچند آیه در مورد غنایم جنگی نازل شده؛ اما پاسخ خداوند عام است و خداوند حکم واقعه خاص را با بیان حکم کلی آن تبیین کرده است، بنابراین، الف و لام در «الاَنفال» اوّل، الف و لام عهد ذهنی است که اشاره به انفال مورد پرسش یعنی غنایم جنگی دارد و الف و لام «الاَنفال» دوم، الف و لام جنس یا استغراق است که همه موارد انفال را دربرمی‌گیرد.
قرآن کریم در آیات ۶- ۷ حشر
حشر نیز به بخشی دیگر از انفال (فئ) اشاره کرده است و این اموال را خارج از سلطه خصوصی مسلمانان دانسته، مسئولیت آن را به رسول و حاکم اسلامی واگذاشته است:«و ما اَفاءَ اللّهُ عَلی رَسولِهِ مِنهُم فَما اَوجَفتُم عَلَیهِ مِن خَیل ولا رِکاب ولکِنَّ اللّهَ یُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلی مَن یَشاءُ واللّهُ عَلی کُلِّ شَیء قَدیر ما اَفاءَ اللّهُ عَلی رَسولِهِ مِن اَهلِ القُری فَلِلّهِ ولِلرَّسولِ ولِذِی القُربی والیَتمی والمَسکینِ وابنِ السَّبیلِ...». این آیات در مورد سرزمین و اموال
بنی‌نضیر نازل شد که بدون جنگ و
خونریزی به دست مسلمانان افتاد.
قول دیگر این است که این آیات درباره بنی‌نضیر و
بنی قریظه که در
مدینه و پیرامون آن از جمله
خیبر و
فدک می‌زیستند نازل شد.
دیگر آیات مرتبط با انفال آیات ۲۶
اسراء و ۳۸
روم است که خداوند در آن‌ها به پیامبر فرمان می‌دهد تا حق خویشاوندان را عطا کند:«وءاتِ ذَا القُربی حَقَّهُ...». در شأن نزول آیات فوق از طریق
شیعه و
اهل سنت نقل شده که هنگام نزول این آیات پیامبر فدک را که بدون جنگ و
خونریزی از یهودیان خیبر ستانده بود به
حضرت فاطمه (علیهاالسلام) عطا کرد.
از
امام‌باقر و
امام صادق (علیهماالسلام) نیز روایاتی در تأیید این معنا نقل شده است.
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «بر گرفته انفال».
