• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

معرفت دینی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


واژه معرفت دینی مرکب از دو کلمه معرفت و دین است که برای تعریف این واژه باید معنای این دو کلمه روشن شود:




واژه دین در لغت به معنای انقیاد، فروتنی، فرمانبرداری،‌ جزا، حساب و تسلیم است.
[۱] . مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران،‌ ج۳، ص۲۸۸
این واژه در قرآن نیز در معانی بسیاری بکار رفته است، از جمله؛ اطاعت
[۲] یوسف/سوره۱۲، آیه۷۶.    
، جزا و پاداش
[۳] حمد/سوره۱، آیه۴.    
، ملک و سلطنت
[۴] بقره/سوره۲،آیه ۱۹۳.    
، شریعت و قانون
[۵] کافرون/سوره۱۰۹،آیه ۶.    
، اعتقادات.
[۶] بقره/سوره۲،آیه ۲۵۶.    
[۷] خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱، ص۲۸-۲۹.    
واژه دین در اصطلاح اندیشمندان اسلامی و غربی نیز معانی مختلفی دارد
[۸] برای آشنایی بیشتر با تعاریف دین از منظر اندیشمندان اسلامی و غربی؛‌ ر. ک:کلام جدید، ص ۳۰-۴۰.    
، که با جمع بندی این تعاریف میتوان این تعریف را برای این واژه بیان کرد که؛ «دین مجموعه حقایق و ارزشهایی است که از طریق وحی و بوسیله کتاب و سنت جهت هدایت انسانها به دست بشر میرسد.»
[۹] . فنائی اشکوری، محمد، معرفت شناسی دینی، تهران، انتشارات برگ، ۱۳۷۴، ص۴۱.
این مجموعه شامل عقاید، اخلاق(ارزش ها) و احکام عملی است.



واژه معرفت نیز در لغت به معنای ادراک مطلب و مطلق آگاهی یافتن است. این واژه در اصطلاح اندیشمندان اسلامی به معنای مطلق علم و آگاهی تفسیر شده است، چه این آگاهی با واسطه باشد و چه بی واسطه و متعلق آن هم چه از امور حسی باشد و چه غیر حسی.
[۱۰] حسین زاده، محمد، درآمدی بر معرفت شناسی و مبانی معرفت دینی، قم، موسسه امام خمینی (ره)، ۱۳۸۵، ص.۲۲
[۱۱] مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، نشر بین الملل، ۱۳۷۸، ج۱، ص۱۵۱-۱۵۲.




با توجه به معنای دین و معرفت میتوان واژه معرفت دینی را اینگونه تعریف کرد؛ «معرفت دینی مجموعه شناختهایی است درباره ادیان الهی تحریف نشده، که در بخشهای عقاید، اخلاق و احکام، و به عبارت دیگر در بخش هستها و بایدها وجود دارد.»
[۱۲] . درآمدی بر معرفت شناسی و...، ص۸۳.

این مجموعه از معارف در میان مسلمانان در علوم متعددی مانند فلسفه، کلام، حدیث شناسی، فقه، اصول، قرآن شناسی یا تفسیر متبلور شده است که به نام علوم اسلامی اشتهار دارد. مثلا پاسخ به این مساله که آیا خداوند برای پیامبر جانشینانی نصب کرده یا انتخاب آنها را به خود مردم واگذار کرده است، یک معرفت دینی است، که صحت و سقم آن باید بر اساس علم کلام مورد بررسی قرار گیرد.
البته باید توجه کرد که وقتی گفته میشود فهم یا معرفت دینی، مراد فهم هر شخص از دین یا متون دینی نیست، بلکه منظور از آن فهمِ عالمان دین، بصورت فهمی روشمند، متخصصانه و مضبوط است.
[۱۳] کلام جدید، ص۹۵.    
در واقع معرفت دینی مجموعه دستاوردهایی است که علمای دین با پژوهش درمنابع دینی یعنی کتاب و سنت و عقل و با استفاده از علوم دینی(اسلامی) بدست میآورند. پس معرفت دینی امری است بشری و قائم به اذهان عالمان دینی، لذا مشتمل بر خطا و صواب و قابل نقص و کمال و اختلاف پذیر خواهد بود. بر خلاف خود دین که تغییر و تحول در آن راه ندارد، چرا که این دین، دین خاتم است و لذا نه اصل آن به دین دیگری قابل تبدیل است و نه اینکه معارف و احکام آن با گذشت زمان دچار تغییر خواهد شد، و فقط ممکن است موضوعات احکام تغییر کند.
معرفت دینی امری متمایز از دین است. حال اگر شناخت ما از دین کامل باشد به گونهای که در فهم آن از هر خطائی مصون باشیم، آنچنان که در مورد معصومین این گونه است، در این صورت معرفت دینی ما مطابق با حقیقت دین خواهد بود و خواص آن را خواهد داشت.
[۱۴] . فنائی، محمد، معرفت شناسی دینی، ص ۴۲-۴۴.
پس معرفت دینی حضرات معصومین دقیقا مطابق با اصل دین است و لذا ملاک و معیار برای میزان مطابقت یاعدم مطابقت معرفت های دینی ما، معرفت دینی آنهاست، یعنی هرچه قدر فهم ما از دین نزدیک تر به فهم معصومین از دین باشد، به واقعیت دین نزدیک تر است و این در صورتی است که معصوم حاضر باشد. اما اگر معصوم غایب و خارج از دسترس ما باشد، در این صورت ملاک صدق و کذب برای معرفتهای دینی ما مانند دیگر معرفتهای بشری ما خواهد بود.
[۱۵] . برای مطالعه بیشتر درمورد معیار صدق معرفت های دینی؛ ‌ر. ک: درآمدی بر معرفت شناسی و...، فصل دوم از بخش دوم




عوامل متعددی وجود دارد که مانع از این می شود که ما بتوانیم معرفت دینی مطابق با حقیقت دین داشته باشیم. از جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. محدودیت و قصور ذاتی توان ادراکی بشر و همچنین خطاپذیری ادراکات بشری.
۲. اختلاف نظرهایی که بین علمای دین وجود دارد.
۳. وجود متشابهات در منابع دینی.
۴. روایات مجعول متعددی که در منابع روائی وجود دارد.
۵. معارف و علوم غیردینی عالمان دینی، که ممکن است درفهمِ دین دخالت کند.
۶. عوامل سیاسی، اجتماعی، تاریخی، معیشتی، خصوصیات روانی و اخلاقی عالم و....
[۱۶] . برای مطالعه بیشتر درمورد معیار صدق معرفت های دینی، ص ۴۵-۴۶.



 
۱. ↑ . مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران،‌ ج۳، ص۲۸۸
۲. ↑ یوسف/سوره۱۲، آیه۷۶.    
۳. ↑ حمد/سوره۱، آیه۴.    
۴. ↑ بقره/سوره۲،آیه ۱۹۳.    
۵. ↑ کافرون/سوره۱۰۹،آیه ۶.    
۶. ↑ بقره/سوره۲،آیه ۲۵۶.    
۷. ↑ خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱، ص۲۸-۲۹.    
۸. ↑ برای آشنایی بیشتر با تعاریف دین از منظر اندیشمندان اسلامی و غربی؛‌ ر. ک:کلام جدید، ص ۳۰-۴۰.    
۹. ↑ . فنائی اشکوری، محمد، معرفت شناسی دینی، تهران، انتشارات برگ، ۱۳۷۴، ص۴۱.
۱۰. ↑ حسین زاده، محمد، درآمدی بر معرفت شناسی و مبانی معرفت دینی، قم، موسسه امام خمینی (ره)، ۱۳۸۵، ص.۲۲
۱۱. ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، نشر بین الملل، ۱۳۷۸، ج۱، ص۱۵۱-۱۵۲.
۱۲. ↑ . درآمدی بر معرفت شناسی و...، ص۸۳.
۱۳. ↑ کلام جدید، ص۹۵.    
۱۴. ↑ . فنائی، محمد، معرفت شناسی دینی، ص ۴۲-۴۴.
۱۵. ↑ . برای مطالعه بیشتر درمورد معیار صدق معرفت های دینی؛ ‌ر. ک: درآمدی بر معرفت شناسی و...، فصل دوم از بخش دوم
۱۶. ↑ . برای مطالعه بیشتر درمورد معیار صدق معرفت های دینی، ص ۴۵-۴۶.


سایت پژوهه    




جعبه ابزار