مشکاة الانوار فی غرر الاخبار (ابوالفضل طبرسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مشکاة الانوار فی غرر الاخبار نوشته ابوالفضل، علی بن
حسن بن فضل طبرسی
نوه امین الاسلام طبرسی و از علمای
قرن ششم و هفتم هجری در موضوع
اخلاق و
آداب می‌باشد.
علی بن حسن طبرسی در گذشته در اوائل قرن هفتم هجری است. وی فرزند
حسن بن فضل طبرسی مؤلّف کتاب
مکارم الاخلاق و نوه
امین اسلام فضل بن حسن طبرسی صاحب تفسیر گرانسنگ
مجمع البیان است.
کتاب حاضر منبعی مطمئن برای دستیابی به
روایات معصومین علیهم‌السّلام است و در کتابهای دیگران
احادیث آن مکررا آمده است.
از جمله
علامه مجلسی در
بحار الانوار از آن بسیار نقل کرده و گفته: مشکاة الانوار کتاب ظریفی است و
اخبار غریبی در آن دیده می‌شود.
محدث نوری نیز در
مستدرک الوسائل به این کتاب
استناد نموده است.
با توجه به اینکه نام «مشکاة الانوار» بر دهها عنوان کتاب اطلاق می‌شود که از حیث موضوع نیز با یکدیگر تفاوت فراوان دارند.
از مهمترین آنها می‌توان به «
مشکاة الانوار »
کفعمی و «مشکاة الانوار» علامه مجلسی اشاره نمود.
بعضی برای امین الاسلام طبرسی،
جد بزرگوار صاحب مشکاة الانوار نیز کتابی با نام مشکاة الانوار ذکر نموده‌اند که بر فرض صحت
اصل ادعا، کتابی است در ادعیه و ربطی به کتاب حاضر ندارد.
مولف در مقدمه کتاب چنین می‌گوید:
پدرم پس از آنکه «
مکارم الاخلاق » را نوشت و مورد توجه و مقبولیت
عام واقع شد، شروع به تضیف کتابی نمود که در آن
اخلاق و آداب را جمع نماید و برای این منظور اخبار فراوانی نیز جمع آوری نمود؛ اما قبل از اتمام کتاب از
دنیا رفت. عده‌ای از مؤمنین از من خواستند این کتاب را مرتب نمایم، لذا با
قصد قربت الهی آن
روایات را جمع و تنظیم نمودم و مطالبی نیز به آنها افزودم و آن را «مشکاة الانوار فی غرر الاخبار» نام نهادم.
طبرسی رحمة‌الله‌علیه کتاب خود را به ۱۰ باب تقسیم کرده و در هر باب فصلهای متعددی ذکر کرده است.
در مقدمه کتاب نیز عناوین ابواب و فصول را برشمرده است.
طبرسی که کتابی روایی تالیف کرده جنبه مواعظ و اخلاقیات کتابش نیز بسیار زیاد است و برای طولانی نشدن روایات و تاثیر گذاری هر چه بیشتر، سلسله
اسناد روایات را حذف کرده و تنها نام آخرین راوی را ذکر کرده است.
البته برای اعتبار روایات و سهولت دستیابی به منابع نقل، در ابتدای هر عده روایاتی که از یک منبع نقل کرده نام کتاب مرجع را نیز آورده و ظاهرا روایاتی که پس از آن و بدون ذکر منبع آمده مربوط به همان منبع است.
کتاب حاوی ابوابی به شرح ذیل می‌باشد:
باب اول: در
ایمان و
اسلام که شامل ۱۵ فصل است از جمله
توحید ،
اخلاص ،
یقین ،
توکل باب دوم: صفات
شیعه و احوال و علامات آنها در ۹ فصل
باب سوم:
اخلاق و افعال
حسنه شامل ۲۶ فصل و هر فصل در یک موضوع خاص مانند
توبه ،
عبادت ،
زهد ،
خوف و محبت باب چهارم:
آداب معاشرت در ۱۲ فصل
باب پنجم: در مکارم
اخلاق نظیر
حسن خلق و
تواضع و
عفو شامل ۷ فصل
باب ششم: ذکر عیوب نفس و
مجاهده نفس در ۸ فصل
باب هفتم:
مصیبت و گرفتاریها و ثوابهای مترتب بر آنها در ۹ فصل
باب هشتم:
اخلاق رذیله در ۱۰ فصل مانند
غضب ،
حسد ،
ریا و
عجب باب نهم: مواعظ و پندهای
اخلاقی باب دهم: روایات متفرقه مانند
دعا برای دیگران در غیاب آنها و...
بیشترین استفاده طبرسی در کتاب حاضر از
محاسن برقی است. بسیاری از روایات موجود در این کتاب که از
محاسن نقل شده در نسخه‌های فعلی
محاسن وجود ندارد و این مؤیدی است بر نظر کسانی که می‌گویند کتاب
محاسن حجمی به مراتب بیشتر از کتاب حاضر داشته و مقدار زیادی از آن به دست ما نرسیده است.
همچنین از
روضة الواعظین ،
عیون الاخبار ،
مجمع البیان ،
الارشاد و... هم نقل می‌کند.
ویژگیهای عمده مشکاه الأنوار عبارتند از:
۱ ـ مؤلّف این کتاب را در تتمیم
احادیث کتاب
مکارم الاخلاق پدرش نگاشته است.
۲ ـ عمده
احادیث این کتاب درباره
آداب و
اخلاق و
مواعظ است. کتاب شامل ده باب اصلی و هر باب در چندین فصل تنظیم شده است.
عناوین ده باب اصلی عبارتند از:
ایمان و
اسلام، صفات
شیعه افعال نیکو،
آداب معاشرت،
مکارم اخلاق،
عیوب نفس و مبارزه با آن،
مصائب و
بلایا، اموری که از آن نهی شده است،
مواعظ، متفرقات.
۳ ـ اغلب
روایات این مجموعه از
کتاب محاسن برقی نقل شده است. برخی از
روایات منقول در نسخه های موجود
محاسن دیده نمی شود. این مسأله نشانه ناقص بودن
کتاب محاسن موجود است.
۴ ـ در مجموع ۱۹۴۱
حدیث در این کتاب یک جلدی ارائه شده است.
چاپ نفیس این مجموعه به تحقیق آقای
مهدی هوشمند توسط انتشارات مؤسسه فرهنگی دار الحدیث اخیراً به بازار عرضه شده است. این تحقیق شامل ضبط دقیق نسخ مختلف کتاب، ذکر
مصادر روایات، شماره و عناوین
احادیث و شرح و بیان کلمات غریب است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
سایت اندیشه قم
