المحاسن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مولف کتاب المحاسن ابو جعفر،
احمد بن محمد بن خالد برقی ، متوفاى ۲۷۴ يا ۲۸۰ هجرى، اين كتاب از بهترين كتابهاى روايى
شیعه به شمار مى‌آيد و برخى اهميت و
اعتبار اين كتاب را در رديف «
کتب اربعه» دانسته‌اند. كتاب محاسن يكى از منابع مهم كتاب كافى، نوشته
ثقة الاسلام کلینی است و شيخ كلينى بسيار به اين كتاب
استناد نموده و از آن روايت نقل مى‌كند.
شيخ ابو جعفر، احمد بن محمد بن خالد بن عبد الرحمن بن محمد بن على برقى، از راويان حديث و از فقهاى بزرگ شيعه و از ياران ائمه عليهم السلام به شمار مى‌آيد، احمد در روستاى« برق‌رود» از توابع شهر قم به دنيا آمد، او اصالتا از كوفه است. جد بزرگ او محمد بن على از ياران
زید بن علی بن الحسین علیهما السلام بود كه در برابر حكومت ظلم و ستم بنى اميه قيام كرده و در زندان يوسف بن عمر به شهادت رسيد، خالد، پدر بزرگ احمد در حالى كه كودكى خردسال بود همراه پدرش عبد الرحمن بن محمد از
کوفه آواره شدند و به شهر
قم پناه آوردند، شهر قم در آن زمان پناهگاه شيعيان محمد و آل محمد صلوات اللّه عليهم بود و بسيارى از روات بزرگ شيعه در اين شهر زندگى مى‌كردند.
وى از شخصيتهاى برجسته راويان شيعه در قرن سوم هجرى به شمار مى‌آيد و بسيارى از احاديث
شیخ صدوق و شيخ كلينى به ايشان برمى‌گردد، همانگونه كه محدث نورى مى‌فرمايد:« شيخ طوسى و
نجاشی احمد را توثيق كرده‌اند و او را مورد اطمينان دانسته‌اند». او از ارزشمندترين راويان شيعه به شمار مى‌آيد و بسيارى از علما و فقهاى بزرگ شيعه كه مجموعه‌هاى روايتى نگاشته‌اند از او روايت نقل كرده‌اند،ـ برخى از بزرگان عناوين كتابهاى خود را نيز از او گرفته‌اند مانند: ثواب الأعمال و عقاب الأعمال،
علل الشرایع ، قرائن و خصال.
این کتاب از بهترین
کتاب های روایی شیعه به شمار می آید و برخی اهمیت و اعتبار این کتاب را در ردیف
کتب اربعه دانسته اند. کتاب محاسن یکی از منابع مهم
کتاب کافی، نوشته
ثقة الاسلام کلینی، است،
شیخ کلینی بسیار به این کتاب استناد از آن
روایت نقل کرده است.
شیخ صدوق در آغاز کتاب
من لا یحضره الفقیه می فرماید: «من احادیث این کتاب را از منابع مطمئن، که در میان
فقهای شیعه مشهور است و به آن استناد و مراجعه می کنند، گرفته ام؛ مانند المحاسن، نوشته
احمد بن ابو عبدالله برقی. این کتاب از
اصول اولیه شیعه و از کتابهایی است که سند من به آنها معروف است».
علماى شيعه در عصر ائمه عليهم السلام همانند خود ائمه پيوسته مورد اذيت و آزار حكومت‌هاى ستمگر واقع مى‌شدند و شهر قم در آن زمان پايگاهى
امن براى دوستداران خاندان عصمت و طهارت بود، مؤلف اين كتاب، كه خود از شيعيان و از شخصيتهاى بزرگ علماى شيعه به شمار مى‌آيد از امنيت اين شهر بهره برد و با تأليف اين كتاب، روايات ارزشمندى از ائمه عليهم السلام را براى فقهاى بزرگوار شيعه و آيندگان به يادگار گذاشت.
كتاب محاسن از كتابهاى متعددى تشكيل شده است مانند:
كتاب الأشكال و القرائن، شامل رواياتى كه در آنها اعداد ۳ تا ۱۰ بكار رفته و همچنين وصاياى پيامبر و اهل بيت آن حضرت صلوات الله عليهم اجمعين است.
كتاب ثواب الأعمال، شامل رواياتى درباره
اجر و پاداش انواع اعمال خير مى‌باشد.
كتاب عقاب الأعمال، رواياتى پيرامون
گناه و مجازات انواع اعمال ناپسند در آن آمده است.
كتاب الصفوة و النور و الرحمة، شامل يك سرى روايات دربارۀ مقام و منزلت رسول خدا و اهل بيت آن حضرت عليهم السلام و شيعيان آنان است.
كتاب مصابيح الظُلَم، در بر دارنده مباحث شناخت و
معرفت حق است.
كتاب العلل، شامل علل
احکام شرعی است.
كتاب السفر، شامل احكام و رواياتى درباره سفر.
كتاب المآكل، پيرامون احكام خوردنى‌ها و آشاميدنى‌ها.
كتاب الماء، شامل
احکام آبها است.
كتاب المنافع، شامل احكام
استخاره و مشورت.
كتاب المرافق، شامل احكام منزل و
نظافت و وسايل رفت و آمد.
کتاب محاسن از باب‌های متعددی تشکیل شده است. مانند
کتاب الاشکال و القرائن
وصایای پیامبر و
اهل بیت آن حضرت - صلی الله علیه و آله -
کتاب ثواب الاعمال (که شامل روایاتی است درباره اجر و
پاداش انواع
اعمال خیر)
کتاب عقاب الاعمال (که حاوی روایاتی است درباره
گناه و مجازات اعمال ناپسند)
کتاب النور و الرحمة (شامل روایاتی درباره مقام و منزلت
رسول خدا - صلی الله علیه و آله - و
اهل بیت او و
شیعیان آنان)
کتاب مصابیح الظلم (در بردارنده مباحث شناخت و معرفت حق)
کتاب العلل (شامل علل
احکام شرعی)
کتاب السفر (شامل
احکام و روایاتی درباره سفر)
کتاب المآکل (درباره
احکام خوردنی ها و آشامیدنی ها)
کتاب الماء (شامل احکام آبها)
کتاب المنافع (شامل احکام
استخاره و
مشورت)
کتاب المرافق (شامل احکام منزل و نظافت و وسایل رفت و آمد).
شيخ صدوق در آغاز كتاب«
من لا یحضره الفقیه » مى‌فرمايد: « من احاديث اين كتاب را از منابعى مطمئن كه در ميان فقهاى شيعه مشهور است و بر آن استناد كرده و به آن مراجعه مى‌كنند گرفته‌ام مانند كتاب المحاسن نوشته احمد بن ابى عبد اللّه برقى، اين كتاب از اصول اوليه شيعه و از كتاب‌هايى است كه سند من به آنها معروف است. اين كتاب در فهرست كتاب‌هايى است كه از مشايخ بزرگ شيعه روايت مى‌كنم.»
ابن ادریس در آخر كتاب سرائر در بخش مستطرفات، محاسن را يكى از اصول روايى مورد
اعتماد شيعه دانسته.
قاضی نور اللّه شوشتری از اين كتاب به عنوان پنجمين كتاب معتبر شيعه و در رديف كتب اربعه نام برده است.
مولی محمد تقی مجلسی در شرح فارسى بر كتاب« من لا يحضره الفقيه» مى‌فرمايد:« كتاب محاسن نزد ما هست و چنانكه مشايخ نقل كرده‌اند مؤلف آن بسيار بزرگ و ثقه و معتمد عليه بوده است. آنچه هم اكنون از كتاب موجود است شايد ثلث آن باشد.
برقى به غير از اين كتاب، نود و سه كتاب ديگر در علوم مختلف تصنيف نموده كه اسامى اين كتاب‌ها و ساير كتابهاى علماى ما در فهرست‌هاى صاحبان
رجال موجود است.»
كتاب المحاسن به زبان عربی در دو جلد توسط انتشارات
دار الکتب الإسلامیة در سال ۱۳۷۱ هجری قمری در قم به چاپ دوم رسیده است، در مقدمه كتاب سال ۱۳۷۱ را سال چاپ مى‌نويسد و به نظر مى‌رسد كه سال تجديد چاپ باشد و چاپ دوم آن در همان سال انجام پذيرفته است- و در آخر كتاب ۸ صفحه تعليقه نيز قرار دارد.
این کتاب، در دو جلد به زبان عربی به وسیله
دارالکتب الاسلامیه قم، در سال ۱۳۷۱ ش چاپ و منتشر شده است. و بار دیگر توسط
مجمع جهانی اهل‌بیت تحقیق و در دو جلد به چاپ رسیده است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «المحاسن». نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
