• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مدرسه بشیریه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بشیریه، مدرسه، از مدارس مشهور بغداد در قرن هفتم و هشتم می‌باشد.



بانی آن باب بشیر (متوفی ۶۵۲) از کنیزان مستعصم بالله، آخرین خلیفه عباسی (حک: ۶۴۰ـ۶۵۶)، بود.
[۱] ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۲۷۵، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.



مدرسه در ساحل غربی دجله ساخته شد، و باب بشیر برای بنا و اداره مدرسه موقوفات بسیار تعیین کرد. چون بشیریه را برای تدریس علوم فقهی مذاهب اربعه تأسیس می‌کردند، به سبک مدرسه مستنصریة بغداد، آن را با چهار ایوان برای نشست استادان چهار مذهب آراستند.


مدرسه در۶۵۳، حدود یک سال پس از در گذشت باب بشیر، آغاز به کار کرد.


در افتتاح بشیریه مستعصم و پسرانش، وزیر، مشایخ، علما و استادان حضور داشتند. در این مراسم با شکوه، خلیفه استادان، سرپرست مدرسه، متصدیان بنا و کارکنان را خلعت داد.


سراج الدین نهرقُلی حنفی رئیس قاضیان بغداد (متوفی ۶۵۴)، شرف الدین عبدالله بن جوزی حنبلی استاددار خلیفه (متوفی ۶۵۶)، محیی الدین یوسف ابن جوزی حنبلی (متوفی ۶۵۶)، نورالدین محمدخوارزمی حنفی، علم الدین احمد شرْمساحی مالکی (متوفی ۶۷۳) از جمله مدرسان بشیریه بودند که در مراسم گشایش از دست خلیفه خلعت گرفتند.
[۲] ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۰۷ـ ۳۰۸، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.



از رویدادهای بشیریه و شیوه‌های آموزشی آن اطلاع چندانی در دست نیست. از اخبار پراکنده چنین بر می‌آید که در این مدرسه، مانند دیگر مدارس، علاوه بر دانش‌های دینی و مذهبی، چون فقه، حدیث، تفسیر و علوم قرآنی، ادبیات و تا حدودی ریاضیات تدریس می‌شده است.
[۳] ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۷ـ۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.



در کنار این مدرسه، دارالقرآنی نیز به دستور باب بشیر ساخته بودند که پیش از بشیریه، در شعبان سال ۶۵۲، گشایش یافت؛ و چون باب بشیر در شوال و پسرش ابونصر محمدبن مستعصم در ذیقعده همان سال در گذشتند، هر دو را کنار هم در زیر گنبد این دارالقرآن به خاک سپردند.
[۴] ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۲۷۵ـ۲۷۶، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.



به نظر می‌رسد که در اشغال بغداد، هولاکو چندان متعرض مراکز دینی و علمی نشده و مدارس بزرگ، چون نظامیه و مستنصریه و بشیریه، از خطر ویرانی و تعطیلی مصون مانده باشد.
[۵] عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۱، ص۵۴۴، بغداد۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.



در سال ۶۶۸ که علاءالدین صاحب دیوان جوینی، حاکم بغداد، به اقدامات گسترده‌ای در مدرسه مستنصریه دست زد و مراکز علمی و مساجد بغداد را نوسازی کرد، به تعیین مدرس برای بشیریه نیز فرمان داد.
[۶] ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۶۵ـ۳۶۶، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.



با آگاهی از شرح احوال و آثار بیش از سی تن از استادان و معیدان و دانش آموختگان بشیریه و این‌که آنان بیش‌تر از فقیهان بزرگ عصر خود بوده و علاوه بر سمت استادی در مدارس بغداد عهده دار دیگر مشاغل عالی از جمله منصب قضا نیز بوده‌اند، به اهمیت و اعتبار مدرسه بشیریه پی می‌بریم. وجود معیدان در این مدرسه، که تقریرات استاد را با صدای بلند تکرار می‌کرده‌اند و به گوش همگان می‌رسانیده‌اند، دلیلی بر شمار زیاد طلاّب آن است.
[۷] ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۱۳۷ـ۱۳۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
[۸] ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۲۱۳، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.



ابن فوطی بغدادی (متوفی ۷۲۳)، که در چهارده سالگی و پیش از سقوط بغداد نزد محیی الدین یوسف ابن جوزی، استاد حنبلی مذهب و دیگر استادان بشیریه درس خوانده است؛ به مدرسان مذاهب اربعه، خاصه حنبلی مذهبان این مدرسه ، اشاره کرده‌اند که مشهورترینشان اینها بوده‌اند:
فخرالدین ابوبکر عبدالله طهرانی رازی حنفی ،
[۹] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
(متوفی ۶۶۷)؛ سراج الدین هَنایسی شافعی (متوفی ۶۷۰)؛ اسماعیل بن علی نحوی مدرس نحو بشیریه در اوایل قرن هشتم؛ عمادالدین ابوعبدالملک عبدالرحمن بصری حنبلی که در ۶۸۷ از بشیریه به مستنصریه رفت و به جای او شمس الدین اصفهانی از مستنصریه به بشیریه آمد؛ فخرالدین ابوبکر محمدبن عبدالله تفتازانی ؛
و از استادان حدیث : ابن فوطی ؛ شمس الدین ابوعبدالله محمد جیلی (متوفی ۷۲۳)؛ ابن عُکبُر حنبلی بغدادی (متوفی ۷۳۵)؛ جمال الدین عاقولی شافعی (متوفی ۷۲۸)؛ حیدره قُرَشی بغدادی حنفی (متوفی ۷۶۷)؛ جمال الدین عبدالصمد خضری ضریر حنبلی.
[۱۰] ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۰۸، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
[۱۱] ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۸۳، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
[۱۲] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۸۷ـ۸۸، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۱۳] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۵۰۵، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۱۴] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۵۰۹، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۱۵] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۲، ص۹۲ـ۹۳، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۱۶] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۳۸، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۱۷] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۱۴۵، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۱۸] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۱۵۳ـ۱۵۴، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۱۹] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۴، ص۵۴۲، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۲۰] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۵، ص۷ـ۸، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
[۲۱] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۸، ص۱۱۱، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
[۲۲] ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۸، ص۱۹۱، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
[۲۳] عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۲، ص۱۱۲، بغداد۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.
[۲۴] ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۶۷ـ۶۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
[۲۵] ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۱۹۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
[۲۶] ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۲۸۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.



بشیریه کتابخانه‌ای با کتاب‌های بسیار داشته است. فخرالدین ابواسحاق ابراهیم بن حسن بن ایدغدی یا بغدادی، معروف به ابن بوّاب کاتب، « خازن الکتب » ( کتابدار ) بشیریه، و ادیبی فاضل و خوش خط بوده که در سال ۷۱۴، فهرستی از کتاب‌های موجود در آن کتابخانه را به خط خوب نوشته است.
[۲۷] ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۲، ص۵۱۶ ـ ۵۱۷، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.



(۱) ابن بطوطه، تحفة النظّار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار، ترجمه محمد علی موحد، تهران ۱۳۳۷ ش.
(۲) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
(۳) ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
(۴) ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
(۵) مصطفی جواد و احمد سوسه، دلیل خارطة بغداد المفصّل، بغداد۱۳۷۸/۱۹۵۸.
(۶) حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۳۶ ش.
(۷) عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، بغداد۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.
(۸) ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
(۹) ناجی معروف، علماء النظامیات و مدارس المشرق الاسلامی، بغداد۱۳۹۳/۱۹۷۳.

 
۱. ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۲۷۵، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
۲. ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۰۷ـ ۳۰۸، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
۳. ↑ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۷ـ۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
۴. ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۲۷۵ـ۲۷۶، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
۵. ↑ عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۱، ص۵۴۴، بغداد۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.
۶. ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۶۵ـ۳۶۶، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
۷. ↑ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۱۳۷ـ۱۳۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
۸. ↑ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۲۱۳، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
۹. ↑ ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
۱۰. ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۰۸، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
۱۱. ↑ ابن فوطی، الحوادث الجامعة و التجارب النافعة فی المائة السابعة، ص۳۸۳، چاپ مصطفی جواد، بغداد۱۳۵۱.
۱۲. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۸۷ـ۸۸، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۱۳. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۵۰۵، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۱۴. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۱، ص۵۰۹، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۱۵. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۲، ص۹۲ـ۹۳، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۱۶. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۳۸، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۱۷. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۱۴۵، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۱۸. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۳، ص۱۵۳ـ۱۵۴، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۱۹. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۴، ص۵۴۲، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۲۰. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۵، ص۷ـ۸، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.
۲۱. ↑ ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۸، ص۱۱۱، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
۲۲. ↑ ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبار من ذهب، ج۸، ص۱۹۱، بیروت ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
۲۳. ↑ عباس عزّاوی، تاریخ العراق بین احتلالین، ج۲، ص۱۱۲، بغداد۱۳۵۳ـ۱۳۷۶/۱۹۳۵ـ۱۹۵۶، چاپ افست قم ۱۳۶۹ ش.
۲۴. ↑ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۶۷ـ۶۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
۲۵. ↑ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۱۹۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
۲۶. ↑ ناجی معروف، تاریخ علماء المستنصریه، ج۱، ص۲۸۸، بغداد۱۳۷۹/۱۹۵۹.
۲۷. ↑ ابن فوطی، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، ج۲، ص۵۱۶ ـ ۵۱۷، چاپ محمد الکاظم، تهران ۱۴۱۶.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بشیریه»، شماره۱۴۰۷.    




جعبه ابزار