محمد مهریار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«محمد مهریار» در
سال ۱۲۹۷ ش در بیت
علم و
تقوا ، خاندان علمای نجفی مسجدشاهی که از خانواده‌های اصیل اصفهانی بوده‌اند زاده شد.
تحصیلات ابتدایی را در مدارس قدیم با یادگیری ادبیات
فارسی ،
عربی ،
فقه ،
اصول و
معانی بیان بر طبق روش معمول روز آغاز نمود. سپس به کشور
عراق مسافرت کرد و تحصیلات خویش را، مخصوصا در دو شهر
بغداد و
نجف ادامه داد و پس از مدتی در آن دیار به
اصفهان بازگشت و باز به تحصیل و تدریس فقه، اصول، ادب فارسی و عربی پرداخت.
در عین حال، از تحصیل زبان‌های خارجی (انگلیسی و فرانسه) و معارف جدید نیز
غافل نماند، به طوری که در سال ۱۳۱۶ ش به اخذ دیپلم کامل متوسطه علمی قدیم توفیق یافت. سپس به دانش سرای عالی وارد شد و به تحصیلات عالیه در ادبیات و
فلسفه اشتغال یافت. در سال ۱۳۱۹ ش پس از اخذ درجه لیسانس، در مدارس اصفهان تدریس ادبیات فارسی، زبان خارجی و
تاریخ را بر عهده گرفت.
در سال ۱۳۳۰ ش در ادامه مسیر خویش در راه دانش آموزی، به آمریکا عزیمت نمود و در دانشگاه فلوریدا و شیکاگو در رشته تعلیم و تربیت و ادبیات، به تحصیل و اکمال معلومات خود پرداخت.
در بازگشت از آمریکا، به تدریس در مدارس اصفهان
مشغول شد و در مواضع مختلف روان شناسی و تربیتی و مخصوصا تحقیق در رشد و نمو کودک، سخنرانی‌های متعدد در
تهران و اصفهان ایراد کرد، که سخت مورد توجه و استقبال محققان قرار گرفت و اکثر آن‌ها به تفاریق چاپ شد. در سال ۱۳۳۶ ش به دانشگاه اصفهان منتقل شد و به عنوان رئیس کتابخانه دانشکده پزشکی اصفهان، کتابخانه آن دانشکده را تاسیس نمود و بر طبق اصول علمی کتابشناسی آن را آماده ساخت. زمانی که دانشکده ادبیات تاسیس شد، به دعوت دکتر فاروقی، معاونت این دانشکاه را پذیرفت و در تاریخ ۱۳۳۹ ش به دانشکده ادبیات اصفهان منتقل گشت و به تدریس تاریخ ادبیات فارسی و تاریخ
تطور زبان فارسی اشتغال یافت.
وی مرز باستان شناسی و معماری را در حیطه مطالعات تاریخی برداشت. او از برجسته‌ترین پژوهشگران تاریخ معماری
ایران است و در حوزه‌های باستان شناسی و مرمت و معماری فعالیت کرد. در دوران بازنشستگی و پس از
زلزله بم، بیشتر نیروی خود را صرف مطالعه و بهینه سازی ساماندهی و مرمت
آثار آسیب دیده بم کرد. مهریار در پژوهش‌های باستان شناسی صاحب نظر بود، به گونه‌ای که سرپرستی کاوش بسیاری از محوطه‌های تایخی را به عهده داشت. از فعالیت‌های او می‌توان از معرفی فنی دیوار
گرگان و بستر آن، مسئولیت آزادسازی و سازماندهی و مطالعات تپه هگمتانه، کاوش‌ها و پژوهش‌های مستقل در تخت سلیمان، مطالعه پل‌های تاریخی
خوزستان ،
ایلام و لرستان و پژوهش پل دختر لرستان یاد کرد.
مطالعه و بررسی بند بهمن از آخرین پژوهش‌های اوست. در روزگار ما، ساختمان بند را به روزگار هخامنشیان نسبت داده و آن را در شمار
سد کوروش بر
دجله و سدهای داریوش بر رودخانه کر دانسته‌اند. بارزترین ویژگی بند بهمن جایگاه ساخت آن از نظر زمین شناسی است.
همچنان که اجداد و پدران بزرگوارش آقایان نجفی و مسجد شاهی در جریان تحریم
تنباکو در اصفهان پیش قدم بودند و درخت مشروطه را آبیاری کردند و در راندن محمد علی شاه و مبارزه با
استبداد ، راهنمای مردم اصفهان شدند، خود نیز در نهضت ملی شدن صنعت نفت و حمایت از دولت دکتر مصدق، فعال و از پیشروان فرهنگیان و معلمان اصفهان در تظاهرات بود و همواره به عنوان فردی آزاداندیش و آزادی خواه در اصفهان مطرح بوده است.
وی به
دنیا و مافیها دل نبسته و گرد مقامات نگشته و هیچ گاه آرزوی سمت، مقام و موقعیتی را نداشته و همواره دوست می‌داشت که در انجمن‌های علمی، ادبی و مجامع
شعر و
هنر بنشیند و با اهل دانش و
معرفت مراوده و مباحثه داشته باشد و با دانشمندان و اهل تحقیق دمخور گردد. وی به همراه دوست دیرینش، شادروان بدرالدین کتابی، از محضر استاد محمد باقر الفت بهره‌ها برده است.
۱- فرهنگ جامع نام‌ها و آبادی‌های کهن اصفهان؛
۲- چشم انداز تاریخ سیاسی ایران، در اصفهان؛
۳- اصفهان از قدیم‌ترین عهود تاریخی تا عهد سلجوقی؛
۴- رساله در رشد و نمو کودک؛
۵- قلمرو اصفهان در گذشته و حال (در تاریخ صفویه)؛
۶- تاریخ ادبیات قبل از اسلام؛
۷- تاثیر و نفوذ غرب در ایران؛
۸- هلال ماه نو، ترجمه از اشعار تاگور شاعر نامدار هند؛
۹- راه نو در سلامت روان و تن؛
۱۰- شاه دز کجاست؟؛
۱۱. سقوط اصفهان، گزارش‌های گیلاننتز درباره هجوم افغانان و سقوط اصفهان؛
۱۲. ترجمه سفرنامه سانسون (وضع کشور ایران در عهد شاه سلیمان صفوی)؛
۱۳. آناباز، ترجمه شعر سن ژون پرس.
فرهنگ جامع نام‌ها و آبادی‌های کهن اصفهان (کتاب) .
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
