محمد صادقی تهرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد صادقی تهرانی (۱۳۰۵-۱۳۹۰ش)
فقیه و مفسّر شیعی در سده چهاردهم شمسی بود.
![محمد صادقی تهرانی]()
او در
قم و
تهران تحصیل کرده و از بزرگانی چون
محمدعلی شاه آبادی،
محمدحسین زاهد،
باقر آشتیانی،
سید صدرالدین جزایری،
مهدی آشتیانی،
احمد آشتیانی،
سید ابوالحسن رفیعی،
آیت الله بروجردی و
علامه طباطبایی بهره برده است.
وی محوریت
علوم اسلامی را بر پایه
قرآن می‌دانست و به نقد روش‌های متداول در
حوزه‌های علمیه شیعی می‌پرداخت. پیش از انقلاب، از مبارزین سیاسی بود و در سال ۱۳۴۱ش. به سبب سخنرانی تند در
مسجد اعظم قم علیه
محمدرضا پهلوی تحت تعقیب قرار گرفت. او هفده سال در کشورهای
عربستان،
عراق و
لبنان در کنار فعالیت‌های علمی، علیه
حکومت پهلوی فعالیت می‌کرد و پس از پیروزی
انقلاب اسلامی ایران در برخی شهرها
نماز جمعه برپا کرد، اما بعد‌ها تا آخر عمر فقط به تالیف و تدریس اشتغال داشت. او تالیفات بسیاری دارد که تفسیر سی جلدی «
الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه» از تالیفات اوست.
محمد صادقی تهرانی، در سال ۱۳۰۵ در
تهران، متولد شد.
پدر محمد صادقی تهرانی شیخ رضا لسان المحققین (لسان الواعظین) خطیب و منبری بود. صادقی دوره دبستان و متوسطه را در مدارس جدید گذراند. دروس مقدماتی اسلامی را در مدرسه سپهسالار (قدیم) آغاز کرده و در درس اخلاق و تفسیر
محمدعلی شاه آبادی شرکت کرد. درس‌ها را در مدرسه مروی ادامه داد و در دروس شیخ
محمدحسین زاهد، میرزا
باقر آشتیانی،
سید صدرالدین جزایری، میرزا
مهدی آشتیانی، میرزا
احمد آشتیانی،
سید ابوالحسن رفیعی شرکت کرد.
در سال ۱۳۲۰ عازم
قم شد و در
مدرسه فیضیه ساکن شد. در روزهای تعطیل به تهران رفته و در درس شاه آبادی شرکت می‌کرد. در درس
فلسفه امام خمینی و
فقه آیت الله بروجردی شرکت کرد.
علامه طباطبایی نیز از استادانی بود که صادقی خود را متاثر از او می‌داند. به گفته خودش هشت ـ نه سال در درس تفسیر علامه شرکت کرده است.
تهرانی پس از ۱۰ سال سکونت در قم به تهران بازگشت و علاوه بر شرکت در درس
سید احمد خوانساری به توصیه
سید ابوالقاسم کاشانی در امتحان مدرسی دانشگاه شرکت کرد، همراه با
مرتضی مطهری و
مهدی حائری قبول شد. در دانشکده معقول و منقول، بدون حضور در کلاس و تنها با شرکت در امتحانات، چهار لیسانس حقوق، علوم تربیتی، فلسفه و فقه و سپس دکترای عالی معارف اسلامی با دفاع از رساله ستارگان از نظر قرآن در سال ۱۳۸۸ دریافت کرد. در همین دانشکده نیز سه سال به تدریس فلسفه اسلامی بر مبنای قرآن و
سنت پرداخت.
• محمدعلی شاه آبادی.
• محمدحسین زاهد.
• میرزا
باقر آشتیانی.
• سید صدرالدین جزایری.
• میرزا مهدی
آشتیانی.
• میرزا احمد
آشتیانی.
• سید ابوالحسن رفیعی.
• سید روح‌الله خمینی.
• سید حسین بروجردی.
• سید محمدحسین طباطبایی.
فعالیت‌های سیاسی صادقی تهرانی در کنار امام خمینی، به پیش از انقلاب و بعد از انقلاب، تقسیم می‌شود.
• صادقی با آغاز
نهضت ملی شدن صنعت نفت با سید ابوالقاسم کاشانی همکاری می‌کرد و در میان دانشجویان سخنرانی‌های علمی و سیاسی ایراد می‌نمود.
• به خاطر سخنرانی تند علیه
محمدرضا پهلوی (سخنان تند علیه روحانیت در ۴ بهمن ۱۳۴۱ در جریان سفر به قم) در سالگرد درگذشت آیت الله بروجردی (۱۳۴۱ خورشیدی) در
مسجد اعظم قم تحت تعقیب قرار گرفت و به
عربستان سعودی گریخت.
• در
مکه علاوه بر تبلیغ علیه حکومت ایران میان حجاج، به مناظره با علمای وهابی و تبلیغ
مذهب شیعه پرداخت. فعالیت‌های سیاسی صادقی تهرانی در مکه به بازداشت و اخراجش به
عراق انجامید.
• اقامه
نماز جمعه در سال ۱۳۵۸، در
مشهد.
• در عراق بیش از آنکه به تحصیل بپردازد، طی ده سال اقامتش در
نجف به تدریس و پژوهش پرداخت، همچنین به فعالیت علیه حکومت شاهنشاهی ایران ادامه داد تا اینکه سرانجام با اخراج گسترده ایرانیان از عراق که پس از درگذشت
آیت الله سید محسن حکیم در سال ۱۳۴۹ آغاز شد، به
بیروت کوچ کرد.
• صادقی تهرانی در لبنان نماز جمعه اقامه کرد، با علمای
اهل سنت،
مسیحی،
یهودی و دروزی بحث و مناظره داشت و با استدلال‌های قرآنی با آنها گفتگو می‌کرد. با شدت گرفتن جنگ داخلی لبنان، آن کشور را به قصد
حجاز ترک و به مدت دو سال در مکه اقامت گزید. به علت برخی فعالیت‌های سیاسی به مدت دو هفته در شهربانی مکه بازداشت گردید و در نهایت از مسیر بیروت، جهت دیدار با امام خمینی روانه
پاریس شد.
• با بازگشت امام خمینی به تهران، صادقی نیز پس از هفده سال که طی آن چهار بار غیاباً به اعدام محکوم شده بود، به
ایران بازگشت. فعالیت او پس از
انقلاب اسلامی ایران با برپایی نماز جمعه در تهران و شهرستان‌ها آغاز شد و خود، در مورد اقامه نماز جمعه در مشهد می‌گوید: سرآمدش نماز جمعه‌ای بود که در پارک ملت مشهد مقدس در حضور حدود نیم میلیون نفر نمازگزار انجام شد، از تانک به عنوان منبر نماز جمعه و از تیربار ضدهوائی به عنوان سلاح و از لباس کفن کامل استفاده کردم.
• در دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران هم نماز جمعه برگزار کرد تا اینکه امام خمینی،
سید محمود طالقانی را به امامت جمعه تهران منصوب کرد.
• صادقی تهرانی سپس در
مسجد جمکران به برپایی نماز جمعه پرداخت تا آنکه از این کار هم کناره گرفت و با مشورت امام خمینی و «برای ریشه‌دار کردن نهضت و انقلاب قرآنی» به تدریس، تالیف و پژوهش‌های قرآنی پرداخت.
صادقی تهرانی دلیل مخالفت برخی از دیدگاه‌هایش با آرای مشهور، مورد آزار برخی از افراد قرار گرفت و حتی درس وی برای مدتی تعطیل شد، به علاوه گرفتاری‌های دیگری نیز برای او پیش آمد.
• در پی سخنان رحیم مشایی رئیس دفتر محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور وقت
جمهوری اسلامی ایران، در تاریخ ۲۲/ ۱۰/ ۱۳۸۸، درباره
حضرت نوح، صادقی تهرانی اعلام کرد «ابقاء رحیم مشایی در هر سمتی،
حرام است».
صادقی تهرانی در سال ۱۳۵۸ با همکاری چند نفر از طلاب و شاگردانش موسسه جامعة علوم القرآن را تاسیس و به پژوهش‌های قرآنی پرداخت. هدف این موسسه، انقلاب علمی قرآنی در همه ابعاد مادی و معنوی مسلمانان اعلام شد و کوشید قرآن را از مهجوریت فراگیر درآورد.
محمد صادقی دارای آثار بسیاری است.
الفرقان فی تفسیر القرآن کتاب تفسیر سی جلدی اوست. نویسنده در مقدمه تفسیر تاکید می‌کند که بایسته‌ترین روش تفسیری، شیوه تفسیر قرآن با قرآن است. وی می‌نویسد: «همه شیوه‌های تفسیری نادرست است، جز شیوه تفسیر قرآن با قرآن و این همان شیوه تفسیر
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
امامان (علیه‌السّلام) است. بر مفسّران لازم است که این روش تفسیری را از معلمان معصوم فرا گیرند و در تفسیر آیات به کار بندند.»
در مجالی دیگر می‌نویسد: «روش‌های تفسیری، از دو حالت بیرون نیستند، یا تفسیر قرآن با قرآن هستند و یا تفسیر قرآن با رای».
علامه طباطبائی در یادداشتی تفسیر فرقان را موجب روشنی چشم و مایه افتخار معرفی می‌کند.
•
التفسیر الموضوعی بین الکتاب و السنه، ۳۰ جلد.
•
الفقه المقارن بین الکتاب و السنه، ۸ جلد.
•
رسول الاسلام فی الکتب السماویه.
•
حوار بین الالهیین و المادیین.
• عقائدنا.
• فتیاتنا.
• المناظرات.
• المسافرون.
• المقارنات.
• این الکراسه.
• مقارنات فقهیه.
• غوص فی البحار.
• علی و الحاکمون.
• علی شاطیء الجمعه.
• تاریخ الفکر و الحضاره.
• حوار بین اهل الجنه و النار.
• الفقهاء بین الکتاب و السنه.
• البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن.
• شذرات الوسائل و الوافی المخطوط.
• لماذا نصلی و متی نقصر من الصلاه؟
• لماذا انتصرت اسرائیل و متی تنهزم؟
• تبصره الفقهاء بین الکتاب و السنه.
• تبصره الوسیله بین الکتاب و السنه.
• اصول الاستنباط بین الکتاب و السنه.
• بشارات عهدین.
• ستارگان از دیدگاه قرآن.
• اسرار، مناسک و ادله حج.
• انقلاب اسلامی ۱۹۲۰ عراق.
• آفریدگار و آفریده.
• حکومت قرآن.
• نماز جمعه.
• دعاهای قرآنی.
• حکومت مهدی.
• فقه گویا.
• آیات رحمانی.
• خاتم پیامبران.
• مفسدین فی الارض.
• سپاه نگهبانان اسلام.
• برخورد دو جهان بینی.
• گفتگویی در مسجدالنبی.
• ماتریالیسم و متافیزیک.
• قرآن و نظام آموزشی حوزه.
• رساله توضیح المسائل نوین.
• مسیح از نظر قرآن و انجیل.
• قضاوت از دیدگاه کتاب و سنت.
• حکومت صالحان یا ولایت فقیهان.
• پیروزی اسرائیل چرا و شکست آن کی؟
• مفت‌خواران از دیدگاه کتاب و سنت.
• پرسش و پاسخهای احکام قضایی بر مبنای قرآن.
• مسافران (نگرشی جدید بر نماز و روزه مسافر).
• تاریخ اندیشه و تمدن.
• علی و زمامداران.
• ترجمان وحی (ترجمه فارسی قرآن کریم).
• طلاق از دیدگاه کتاب و سنت.
• نقدی بر دین پژوهی فلسفه معاصر.
• وصیت و ارث از دیدگاه کتاب و سنت.
• حقوق بانوان از دیدگاه کتاب و سنت.
• اقتصاد و تجارت از دیدگاه کتاب و سنت.
• روزه (خودسازی) از دیدگاه کتاب و سنت.
• اجتهاد و تقلید از دیدگاه کتاب و سنت.
• مالیات‌های اسلامی از دیدگاه کتاب و سنت.
• ازدواج و زناشویی از دیدگاه کتاب و سنت.
• طهارت (پاک و نجس) از دیدگاه کتاب و سنت.
• طهارت (وضو-غسل-تیمم) از دیدگاه کتاب و سنت.
• گناهان کبیره و صغیره از دیدگاه کتاب و سنت.
• خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها از دیدگاه کتاب و سنت.
• ترجمان فرقان (تفسیر مختصر قرآن کریم فارسی، ۵ جلدی).
• تفسیر قرآن به قرآن.
• آیت الله صادقی، قرآن و سنت (بر محور کتاب) را پایه اصول استنباط فقهی و دلائل قطعی و
معصوم می‌داند. از دیدگاه وی کتاب و سنت، بر هم تطابق دارند و محور احکام اخلاقی، عقیدتی، فردی، اجتماعی، عبادی، سیاسی و... فقط قرآن و در رتبه دوم، سنت منطبق بر محور وحی قرآنی است. و بر حسب نصوص، فقط کتاب الله، دلیل است، هم مشرِّع و هم دلیل شرعی است. بدین شیوه، بقیه مبانی استدلال و استنباط فقهی مشهور
شیعه و
اهل سنت از جمله،
عقل،
اجماع،
شهرت،
سیره،
خبر واحد ظنی،
قیاس و
استحسان و استصلاح و...) را با استدلال به قرآن، مردود می‌داند.
• از دیدگاه صادقی تفکر دینی به علت مبتنی بودن زیاد آن به منقولات حدیثی، ضدیت‌های فراوانی با نصوص قرآن دارد.
• صادقی پس از قرآن به جز
صحیفه سجادیه،
مصباح الشریعه از
امام صادق (علیه‌السّلام) و اغلب
نهج البلاغه، سایر منابعِ حدیثی شیعه و سنی را نمی‌پذیرد و آنها را مملو از اوهام و خرافات و جعلیات جاهلانه یا عامدانه می‌داند.
رسول جعفریان افراطی‌ترین نوع بی‌اعتنایی به حدیث را در آثار صادقی تهرانی معرفی کرده و معتقد است: این روش در تاریخ فقه شیعه و سنی بی‌سابقه است.
• صادقی به جز آنکه می‌کوشد تا استدلال‌های خود را تماما قرآنی کند به نوعی خردگرایی باور دارد و بر این عقیده است که مقلد نیز می‌باید به طول مستدل با براهینی که برای او قانع‌کننده باشد مبانی احکام و فتاوا را بداند و بفهمد و از تقلید کوکورانه بپرهیزد.
• صادقی معتقد بود: فلسفه گذشته از ضدیت زیادی که با قرآن دارد روایتی غیرمعصومانه از
خداوند ارائه می‌دهد و باید بر محور کتاب و سنت قطعیه سامان یابد.
• از دیدگاه صادقی تهرانی اکثر مطالب موجود در کتب اصولی رایج در حوزه‌های علمیّه، اصلی اسلامی ندارد، بلکه تناقضاتی بیش نیست و با تناقضات و مقدّمات آشفته هرگز نمی‌توان به اسلام اصیل راه پیدا کرد.
• صادقی تهرانی معتقد است:
اسلام ناب محمّدی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هرگز از فقه جواهریِ سنّتی بدست نمی‌آید بلکه اسلام ناب، فقط اسلامی است که از قرآن کریم و عرضه احادیث و اقوال بر قرآن و نیز از
حدیث، اجماع و شهرتِ غیر مخالف با قرآن به دست می‌آید و هر چیزی به عنوان
دین از غیر این راه به دست آید،
بدعت است.
• تنها تبعیت از فقیه اعلم اتقای قرآنی، صحیح است.
• فقیه اعلم می‌تواند زن باشد یا مرد. (رهبری غیر از مرجعیت است. بر زن جایز نیست که رهبر سیاسی باشد.)
• توهّم وحدت وجود خالق و مخلوق، برگرفته از
عرفان نظریِ خلافِ قرآن است.
• میانگین
بلوغ در مورد
نماز برای پسر و دختر نوعاً از ابتدای ۱۰ سالگی قمری است و میانگین بلوغ برای روزه‌داری ـ که معیار آن توانایی جسمی است ـ برای پسر و دختر نوعاً از ابتدای ۱۳ سالگی قمری می‌باشد.
• اگر در یک بشکه آب لیمو یا یک حلب روغن و یا دیگ پلو، فضلهٔ موشی دیده شود هرگز کلّ آنها محکوم به نجاست نیست بلکه فقط واجب است فضله را از آب لیمو یا روغن خارج کنند و همچنین اگر فضله را با یک قاشق برنج از اطراف آن بردارند کافی است.
• خوردن هر چیز مست‌کننده ـ حتّی یک قطره از آن ـ حرام است، ولی پاک است.
• بدن انسان، پاک است، اگرچه
کافر،
مشرک و
ملحد باشد، ولی افکار و روح اینان پلید و نجس است.
• در
وضو، شستن دست از آرنج تا سر انگشتان و بالعکس به هر کیفیتی صحیح است، ولی شستن آن از آرنج به سمت سر انگشتان، مستحبّ است.
• با حضور دو نفر اقامهٔ
نماز عید فطر و قربان به جماعت واجب است و اگر هم انسان، تنها باشد اقامهٔ نماز عید فطر و قربان بر او واجب است.
• نماز تحت هیچ شرائطی در هیچ کجای دنیا در مسافرت‌های دور و یا نزدیک شکسته نمی‌شود.
• اگرچه استعمال دخانیات (مانند سیگار و قلیان) حرام است، ولی مبطل روزه نیست.
• خروج زن از خانه، بدون اجازه شوهرش ـ تا زمانی که با حقوق زناشویی منافات نداشته باشد ـ جایز است.
• انواع
کلاغ و
خرگوش حلال گوشت می‌باشند.
• هر عملی که به عنوان
عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) به بدن انسان ضرر برساند حرام است.
•
بیت المال باید برای عموم مسلمین بطور عادلانه مصرف شود و خرج آن برای عدّه‌ای خاص، حرام است. مثلاً صرف پول‌های میلیاردی برای فوتبال و ورزش‌هایی مانند
شطرنج، قطعاً حرام است.
•
سیادت فقط از طرف پدر نیست بلکه از طرف مادر هم قابل انتقال است و حتّی سیادت از طرف مادر، انتسابش مهم‌تر است.
•
عالم ذر قبل از خلقت انسان وجود نداشته است و آیه ۱۷۲
سوره اعراف هیچ دلالتی بر این موضوع ندارد.
• صادقی، انقلاب بهمن ۱۳۵۷ را صرفا به پدیده‌ای سیاسی تقلیل می‌داد و خواهان گسترش ابعاد علمی انقلاب بر محوریت قرآن بود.
• صادقی علی‌رغم حقی که به زنان جهت مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی می‌دهد، اعتقادی به صلاحیت آنان جهت تصدی
ولایت عامه ندارد. از نظر او زعامت سیاسی مختص مردان است و زنان تنها در اجرای بعضی از قوانین مادون ولایت عامه، حق مشارکت دارند. بر این مبنا شرکت زنان در انتخابات را می‌پذیرد، قضاوت و مرجعیت فتوا برای زنان را جایز می‌داند و فتاوای خاص دیگری نیز دارد.
• از دیدگاه او در
زمان غیبت امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، رهبری سیاسی جامعه اسلامی باید زیر نظر شورای فقیهان اعلمِ و اعدل، بر مبنای قرآن و سنّت ثابته باشد.
صادقی معتقد است: «فقیه دارای سه منصب
افتاء،
قضاء و رهبری سیاسی است. در افتاء و رهبری سیاسی که هر دو مربوط به تمامی امت است راهی درست به جز شورای فقیهان درجه اول نیست و در منصب قضاء، این شوراست که خطاهای قضاوت را تقلیل می‌دهد و قاضی را در موارد خطا از اتهام خودرایی و جانبداری و خودکامگی به دور می‌سازد. ما نه از کتاب و نه سنت دلیل قاطع و حتی مظنون بر
ولایت مطلقه فقیه به معنی اولویت بر نوامیس مسلمین نداریم.»
محمد صادقی تهرانی در اول فروردین ۱۳۹۰ در قم درگذشت، یکی از شاگردانش بر وی نماز خواند و در روز سوم فروردین در قبرستان باغ بهشت شهر قم به خاک سپرده شد.
آیت الله خامنه‌ای در پیام تسلیتی که خطاب به مهدی مصطفوی قائم مقام وقت وزارت امور خارجه و داماد صادقی صادر کرده بود از صادقی به عنوان عالمی متفکر یاد کرد.
روز پنج شنبه ۱۵ اسفند ماه ۱۳۹۲ش. همایشی با عنوان بیداری قرآنی با محوریت بررسی اندیشه‌های قرآنی صادقی تهرانی در دانشگاه مفید قم برگزار شد.
۱. گفت‌وگو با آیت الله دکتر محمّد صادقی تهرانی، مجله بینات شماره ۳۰ تابستان ۱۳۸۰.
۲. زندگینامه خودنوشت آیت الله دکتر محمد صادقی تهرانی، سایت فقیه قرآنی.
۳. صادقی تهرانی، محمد - فقه گویا - نقد و بررسی فقه سنتی، انتشارات امید فردا ۱۳۸۰.
۴. صادقی تهرانی، حکومت صالحان یا ولایت فقیه، نسخه الکترونیک. ص۸۴.
۵. محمدرضا امین، مجله پژوهش‌های قرآنی پاییز و زمستان ۱۳۷۵، شماره ۷ و ۸.
۶. فراتی، عبدالوهاب، روحانیت و تجدد با تاکید بر جریان‌های فکری سیاسی حوزه علمیه قم، پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ۱۳۸۹ش.
۷. جعفریان، رسول، جریان‌ها و جنبش‌های مذهبی سیاسی ایران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ۱۳۸۰ش.
۸. «سیری در برخی فتاوای فقهی، تفسیری، سیاسی، اعتقادی و اجتماعی» آیت الله صادقی تهرانی.
۹. سایت دفتر آیت الله سید علی خامنه‌ای.
۱۰. خبرگزاری جمهوری اسلامی.
•
سایت علامه طباطبایی، برگرفته از مقاله «آیت الله محمد صادقی تهرانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۳/۲۲.
