• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محتوای سوره جاثیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


سوره جاثیه نام چهل و پنجمین سوره قرآن کریم می باشد.


سوره جاثیه، مکی
[۱] تفسیر قمی، ج۲، ص۲۹۳.    
[۲] روض الجنان الرازی، ج۱۷، ص۲۲۲.
[۳] المیزان، ج۱۸، ص۱۵۳.    
و چهل و پنجمین سوره در ترتیب مصحف و شصت و پنجمین سوره در ترتیب نزول و در هر دو ترتیب میان دو سوره دخان و احقاف قرار گرفته
[۴] الاتقان، ج۱، ص۱۹.
[۵] تاریخ قرآن، ص۶۱۲.
[۶] التمهید، ج۱، ص۳۱۳.
و از مجموعه سوره‌های حوامیم است.
[۷] تاریخ قرآن، ص۵۹۶.
در برخی روایاتِ ترتیب نزول، این سوره در ردیف‌های ۶۱، ۶۲ و ۶۴ قرار گرفته است.
[۸] سیرة الرسول، ج۱، ص۱۴۸.

در تناسب میان این سوره با سوره پیشین آمده است که سوره دخان با یادی از قرآن پایان یافته و سوره جاثیه با آن آغاز شده است.
[۹] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    


نام مشهور آن جاثیه، (به معنای نشسته بر روی دو زانو ) از آیه ۲۸ گرفته شده است و به تناسب واژه « شریعت » در آیه ۱۸ و « دهر » در آیه ۲۴ از آن به نام‌های «شریعت» و «دهر» نیز یاد کرده‌اند.
[۱۰] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
[۱۱] بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۴۲۶.    
[۱۲] روح المعانی، ج۱۳، ص۱۳۶.    
[۱۳] التحریر والتنویر، ج۲۵، ص۳۲۳.    

سوره جاثیه ۳۷ آیه
[۱۴] تفسیر قمی، ج۲، ص۲۹۳.    
[۱۵] المیزان، ج۱۸، ص۱۵۳.    
[۱۶] المنیر، ج۲۵، ص۲۴۶.    
و ۴۸۸ کلمه دارد.
[۱۷] البیان فی عد آی القرآن، ص۲۲۶.    
[۱۸] روض الجنان، ج۱۷، ص۲۲۲.
[۱۹] المعجم الاحصائی، ج۱، ص۳۰۲.
جمعی از [قاری|قاریان]] بدون احتساب حروف مقطعه (حم) در آغاز سوره به عنوان آیه‌ای مستقل، شمار آیاتش را ۳۶ دانسته‌اند.
[۲۰] البیان فی عد آی القرآن، ص۲۲۶.    
[۲۱] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
[۲۲] الصافی، ج۵، ص۴.    


برخی آیه ۱۴ آن را مدنی دانسته‌اند
[۲۳] تفسیر ماوردی، ج۵، ص۲۶۰.
[۲۴] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
[۲۵] تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۱۰۴.
که دلیلی پذیرفتنی بر آن نیست. این آیه از آیات نامدار و مشهور است که به آیه صَفْح
[۲۶] التمهید، ج۲، ص۳۱۳.
[۲۷] دائره المعارف قرآن کریم، ج۱، ص۳۹۰.
(گذشت) شهرت دارد، و در آن به مؤمنان سفارش شده از آزارهای کافران درگذرند، زیرا خداوند، آنان را مجازات خواهد کرد.
به نظر برخی مفسران، این آیه با آیات ۵۷ سوره انفال
[۲۸] الدرالمنثور، ج۷، ص۴۲۴.    
که به تار و مار کردن مشرکان پیمان شکن و جنگ طلب فرمان می‌دهد، ۶۵ سوره انفال
[۲۹] التمهید، ج۲، ص۳۱۳.
که به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دستور می‌دهد تا مؤمنان را به جهاد تشویق کند، ۵ سوره توبه
[۳۰] تفسیر ماوردی، ج۵، ص۲۶۳.
[۳۱] تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۱۰۴.
[۳۲] بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۴۲۶.    
که به جنگ با مشرکان پس از سپری شدن ماه‌های حرام فرمان می‌دهد، و ۳۹ سوره حجّ
[۳۳] التبیان، ج۹، ص۲۵۲.    
[۳۴] تفسیر ماوردی، ج۵، ص۲۶۳.
[۳۵] التمهید، ج۲، ص۳۱۳.
که به مؤمنانی که جنگ بر آن‌ها تحمیل شده است اذن جهاد می‌دهد، نسخ شده است؛
اما روشن است که بین هیچ یک از این آیات و آیه یاد شده تعارضی نیست تا بتوان به نسخ آن معتقد شد، بلکه قرآن پژوهان این آیه و آیات مشابه آن را ثابت و ناظر به اوضاع خاص خود می‌دانند.
[۳۶] الناسخ والمنسوخ، ج۱، ص۵۱۶ - ۵۱۷.
[۳۷] الناسخ والمنسوخ، ج۲، ص۶۲۵.


این سوره در سال‌های پایانی حضور مسلمانان در مکّه نازل شد که درگیری شدیدی میان آنان و مشرکان بر فضای اجتماعی مکّه حاکم بود و از همین رو بیشتر به مسائل مربوط به توحید ، مبارزه با شرک و تهدید ظالمان به دادگاه قیامت ، توجه به مسئله ثبت اعمال و همچنین توجه به سرنوشت اقوام سرکش پیشین می‌پردازد.
[۳۸] نمونه، ج۲۱، ص۲۲۳.    


سوره جاثیه زاویه‌ای از رویارویی مشرکان با دعوت اسلامی و طریقه آن‌ها در مواجهه با براهین و نشانه‌های این دعوت و سرسختی آن‌ها در مقابله با حقایق و مسائل دعوت اسلامی و پیروی کامل آن‌ها از هوا و هوس را برای ما ترسیم می‌کند؛
همچنین توضیح می‌دهد که قرآن کریم دل‌های گریزان آن‌ها را از طریق آیاتی قاطع رو به راه می‌سازد و یادآور عذاب به آنان می‌گردد و ثواب و پاداش را برای آن‌ها مجسّم می‌سازد و سنت و قانون را برایشان گزارش می‌کند و قوانین و نوامیس جاری در جهان هستی را به آن‌ها می‌شناساند.
[۳۹] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۴۷.
[۴۰] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۰.

سوره جاثیه حاملِ دعوت ایمان به خدا و ردّ بر دهری‌های منکر خدا و زنده شدن پس از مرگ است. این سوره مردم را با دلیل و برهان که گاه با تهدید و تشویق همراه است، به این حقایق فرا می‌خواند.
[۴۱] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۴۸.


۵.۱ - آیات ۱-۶ سوره

آیات ۱-۶
[۴۲] جاثیه/سوره۴۵، آیه۱-۶.    
که با حروف مقطعه «حم» آغاز می‌شوند پس از ذکر مسئله نبوّت در خلال ذکر تنزیل کتاب ، ادله ایمان و توحید را ارائه می‌کنند و افکار را به جلال و شکوه الهی، نشانه‌های خداوند در آسمان و زمین و آفرینش انسان و سایر موجودات زنده و چارپایان و دام‌ها و شب و روز و باران و رستنی‌ها و بادها جلب می‌کنند تا همه جوانب جان و روح آدمی را به دست گرفته، آن را از هر سو با ادله روشن روبه رو سازند.
[۴۳] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۱.
[۴۴] المیزان، ج۱۸، ص۱۶۳.    


۵.۲ - آیات ۷-۱۱ سوره

آیات ۷-۱۱
[۴۵] جاثیه/سوره۴۵، آیه۷-۱۱.    
به گروهی از گنه پیشه گان اشاره دارند که نشانه‌های الهی را که در آیات اوّل این سوره یادآور شد از روی تکبّر نادیده گرفته، به آن‌ها ریشخند زده و آن‌ها را انکار کرده‌اند
[۴۶] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۰.
[۴۷] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۳.
و کیفر ایشان را در قیامت ، جهنم و عذاب‌های الیم، مُهین و عظیم برشمرده‌اند.

۵.۳ - آیات ۱۲-۲۰ سوره

در آیات ۱۲-۱۳
[۴۸] جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۲-۱۳.    
با بیان آیاتِ آفاقی و انفسی مشهود در برّ و بحر با این گروه‌ها روبه رو شده، آن‌ها را به آن آیات هشدار و به تفکّر تشویق می‌کنند.
پس از ذکر نشانه‌های وحدانیت خدای متعالی و اشاره به معاد و نیز یادآوری نبوّت در خلال ذکر تنزیل کتاب و تهدید استهزاکنندگان، آیات ۱۴ - ۲۰،
[۴۹] جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۴-۲۰.    
تشریع شریعت برای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را با ذکر دو مقدمه بیان می‌کنند:
۱. مؤمنان، متعرض حال کافران ناامید از ایام اللّه (روز رستاخیز ) نشوند، زیرا خداوند ایشان را مجازات خواهد کرد و سنّت جاری جهان هستی بر این است که اعمال چه خوب و چه بد مورد بازپرسی قرار خواهند گرفت و هرکس به جزا و سزای عمل خویش خواهد رسید و راز تشریع شریعت هم همین است، زیرا ارزیابی اعمال و جزا دهی منوط به تشریع شریعت در دنیاست.
[۵۰] التحریر والتنویر، ج۲۵، ص۳۳۸.    

۲. انزال کتاب و حکم و نبوت کاری نوظهور نیست، چون خدای متعالی آن‌ها را به بنی اسرائیل نیز داد و معجزات روشنی برایشان اظهار کرد و با آن معجزات جای شک در دین خدا نماند؛ لیکن علمای بنی اسرائیل از راه یاغی گری در دین اختلاف انداختند که به زودی خدای متعالی میان آنان داوری خواهد کرد.
آن گاه مسئله تشریع شریعت اسلام برای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را بیان کرده، آن حضرت را مامور به پیروی از آن و پرهیز از پیروی هواهای جاهلان می‌کند، زیرا این شریعت، متضمن احکام و قوانینی است که یکایک آن‌ها راهنمای سعادت آدمی است و ره آورد عمل به آن بصیرت و روشن بینی‌هایی چند برای مردم است که با آن راه را از چاه تشخیص خواهند داد و هدایت و رحمت الهی را در پی خواهد داشت.
[۵۱] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۴.
[۵۲] المیزان، ج۱۸، ص۱۶۳.    
[۵۳] المیزان، ج۱۸، ص۱۶۹.    


۵.۴ - آیات ۲۱-۲۷ سوره

پس از بیان تشریع شریعت برای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در خلال آیات ۲۱-۲۷
[۵۴] جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۱-۲۷.    
دو گروه را می‌بینیم که بر اثر انکار معاد از پیروی شریعت سر باز می‌زنند:
۱. آنان که در ارزیابی حقایق بد عمل می‌کردند و برای ایمان و عمل صالح ارزشی قائل نمی‌شدند و امتیاز اساسی را میان خود و مؤمنان باز نمی‌یافتند.
۲. کسانی که هوا و هوس را معبود خویش قرار داده، از هر چیزی که هوس، آن را تایید می‌کرد پیروی می‌کردند و خداوند بر بطلان پندار آنان و اثبات معاد برهان اقامه می‌کند.
[۵۵] التحریر والتنویر، ج۲۵، ص۳۵۱.    
[۵۶] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۲.


۵.۵ - آیات ۲۸-۳۵ سوره

در آیات ۲۸-۳۵
[۵۷] جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۸-۳۵.    
مناظر قیامت را ملموس ارائه می‌کند و تمامی گروه‌ها را می‌بینیم که در انتظار بازپرسی خوف ناکی به سر می‌برند و نامه‌های اعمال خود را درمی یابند، در حالی که همه چیز در آن ثبت است؛ آن گاه امت‌های مختلف را به دو دسته تقسیم می‌کند:
دسته‌ای مؤمنان صالح که از رحمت الهی برخوردارند و دسته‌ای کافران فاجر که با رسوایی و توبیخ روبه رو هستند و جایگاهشان آتش است.
[۵۸] مجمع البیان، ج۹، ص۱۲۰.
[۵۹] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۵.


۵.۶ - آیات ۳۶-۳۷ سوره

و سرانجام در آیات ۳۶-۳۷،
[۶۰] جاثیه/سوره۴۵، آیه۳۶-۳۷.    
زبان این سوره به حمد خدایی جریان می‌یابد که وحدت ربوبیّت و تدبیر را در جهان وجود داراست و اعلام می‌کند که همه این پدیده‌ها زیر سایه حمایت پروردگار یگانه‌ای قرار دارند که دارای کبریایی مطلق در جهان است و عزّت و حکمت کارساز فقط از آن اوست.
[۶۱] مجمع البیان، ج۹، ص۱۰۶ - ۱۲۲.
[۶۲] المیزان، ج۱۸، ص۱۵۴ - ۱۸۱.    
[۶۳] اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۴۷-۶۵۶.


براساس روایتی از امام صادق علیه‌السّلام : هرکس سوره جاثیه را قرائت کند، هیچ گاه جهنّم را ندیده، صدای آتش را نخواهد شنید و با حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم همراه خواهد بود.
[۶۴] ثواب الاعمال، ص۲۰۴ - ۲۰۵.    
[۶۵] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
[۶۶] البرهان، ج۵، ص۲۳.


الاتقان، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)؛ بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۷ ق؛ اهداف کل سورة و مقاصدها فی القرآن، عبدالله شحاته، قاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۸ م؛ البرهان فی تفسیر القرآن، البحرانی (م. ۱۱۰۷ ق.)؛ قم، البعثة، ۱۴۱۵ ق؛ بصائر ذوی التمییز، الفیروز آبادی (م. ۸۱۷ ق.)؛ به کوشش محمد علی، بیروت، المکتبة العلمیه؛ البیان فی عد آی القرآن، ابو عمرو الدانی (م. ۴۴۴ ق.)؛ به کوشش غانم قدوری، کویت، مرکز المخطوطات والتراث والوثاق، ۱۴۱۴ ق؛ تاریخ قرآن، محمود رامیار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۴۶ ش؛ التبیان، الطوسی (م. ۴۶۰ ق.)؛ به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛ تفسیر التحریر والتنویر، ابن عاشور (م. ۱۳۹۳ ق.)؛ تونس، الدار التونسیة، ۱۹۹۷ م؛ تفسیر الصافی، الفیض الکاشانی (م. ۱۰۹۱ ق.)؛ بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق؛ تفسیر القمی، القمی (م. ۳۰۷ ق.)؛ به کوشش گروهی از محققان، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۲ ق؛ التفسیر المنیر، وهبة الزحیلی، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ ق؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و دیگران، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ ش؛ التمهید فی علوم القرآن، معرفت، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ ق؛ ثواب الاعمال، الصدوق (م. ۳۸۱ ق.)؛ قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ ش؛ الجامع لاحکام القرآن، القرطبی (م. ۶۷۱ ق.)؛ بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق؛ دائره المعارف قرآن کریم، حسن سعید و دیگران، تهران، گنجینه قرآن کریم، ۱۴۰۶ ق؛ الدرالمنثور، السیوطی (م. ۹۱۱ ق.)؛ بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق؛ روح المعانی، الآلوسی (م. ۱۲۷۰ ق.)؛ به کوشش محمد حسین، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ ق؛ روض الجنان، ابوالفتوح رازی (م. ۵۵۴ ق.)؛ به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ ش؛ سیرة الرسول صلی الله علیه و آله؛ محمد عزة دروزه، به کوشش عبدالله بن ابراهیم، بیروت، المکتبة العصریه؛ مجمع البیان، الطبرسی (م. ۵۴۸ ق.)؛ بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق؛ المعجم الاحصائی، محمود روحانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۶ ش؛ المیزان، الطباطبایی (م. ۱۴۰۲ ق.)؛ بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق؛ الناسخ و المنسوخ، النحّاس (م. ۳۳۸ ق.)؛ به کوشش شعبان محمد، قاهرة، عالم الفکر، ۱۹۸۶ م؛ النکت والعیون، الماوردی (م. ۴۵۰ ق.)؛ بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۲ ق.

۱. ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۲۹۳.    
۲. ↑ روض الجنان الرازی، ج۱۷، ص۲۲۲.
۳. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۱۵۳.    
۴. ↑ الاتقان، ج۱، ص۱۹.
۵. ↑ تاریخ قرآن، ص۶۱۲.
۶. ↑ التمهید، ج۱، ص۳۱۳.
۷. ↑ تاریخ قرآن، ص۵۹۶.
۸. ↑ سیرة الرسول، ج۱، ص۱۴۸.
۹. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
۱۰. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
۱۱. ↑ بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۴۲۶.    
۱۲. ↑ روح المعانی، ج۱۳، ص۱۳۶.    
۱۳. ↑ التحریر والتنویر، ج۲۵، ص۳۲۳.    
۱۴. ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۲۹۳.    
۱۵. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۱۵۳.    
۱۶. ↑ المنیر، ج۲۵، ص۲۴۶.    
۱۷. ↑ البیان فی عد آی القرآن، ص۲۲۶.    
۱۸. ↑ روض الجنان، ج۱۷، ص۲۲۲.
۱۹. ↑ المعجم الاحصائی، ج۱، ص۳۰۲.
۲۰. ↑ البیان فی عد آی القرآن، ص۲۲۶.    
۲۱. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
۲۲. ↑ الصافی، ج۵، ص۴.    
۲۳. ↑ تفسیر ماوردی، ج۵، ص۲۶۰.
۲۴. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
۲۵. ↑ تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۱۰۴.
۲۶. ↑ التمهید، ج۲، ص۳۱۳.
۲۷. ↑ دائره المعارف قرآن کریم، ج۱، ص۳۹۰.
۲۸. ↑ الدرالمنثور، ج۷، ص۴۲۴.    
۲۹. ↑ التمهید، ج۲، ص۳۱۳.
۳۰. ↑ تفسیر ماوردی، ج۵، ص۲۶۳.
۳۱. ↑ تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۱۰۴.
۳۲. ↑ بصائر ذوی التمییز، ج۱، ص۴۲۶.    
۳۳. ↑ التبیان، ج۹، ص۲۵۲.    
۳۴. ↑ تفسیر ماوردی، ج۵، ص۲۶۳.
۳۵. ↑ التمهید، ج۲، ص۳۱۳.
۳۶. ↑ الناسخ والمنسوخ، ج۱، ص۵۱۶ - ۵۱۷.
۳۷. ↑ الناسخ والمنسوخ، ج۲، ص۶۲۵.
۳۸. ↑ نمونه، ج۲۱، ص۲۲۳.    
۳۹. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۴۷.
۴۰. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۰.
۴۱. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۴۸.
۴۲. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۱-۶.    
۴۳. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۱.
۴۴. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۱۶۳.    
۴۵. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۷-۱۱.    
۴۶. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۰.
۴۷. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۳.
۴۸. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۲-۱۳.    
۴۹. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۴-۲۰.    
۵۰. ↑ التحریر والتنویر، ج۲۵، ص۳۳۸.    
۵۱. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۴.
۵۲. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۱۶۳.    
۵۳. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۱۶۹.    
۵۴. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۱-۲۷.    
۵۵. ↑ التحریر والتنویر، ج۲۵، ص۳۵۱.    
۵۶. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۲.
۵۷. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۲۸-۳۵.    
۵۸. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۲۰.
۵۹. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۵۵.
۶۰. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۳۶-۳۷.    
۶۱. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۰۶ - ۱۲۲.
۶۲. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۱۵۴ - ۱۸۱.    
۶۳. ↑ اهداف کل سوره، ج۱، ص۶۴۷-۶۵۶.
۶۴. ↑ ثواب الاعمال، ص۲۰۴ - ۲۰۵.    
۶۵. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۸.    
۶۶. ↑ البرهان، ج۵، ص۲۳.


دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «سوره جاثیه».    




جعبه ابزار