مجمع الأحکام (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مجمع الاحکام» اثر
شرف الدین محمد بن مسعود مسعودی بخاری ، در موضوع
علم نجوم و بیان احکام آن می‌باشد که به
زبان فارسی و در سال ۵۵۷ ق، تالیف گردیده است.
کتاب با مقدمه مصحح، آقای علی حصوری، در اشاره به نکاتی پیرامون اثر حاضر، آغاز شده است. از گفته‌های مسعودی، چنین استفاده می‌شود که وی به دنبال جمع آوری کتاب جامعی در زمینه نجوم بوده که حاوی نکات و نظریات گوناگون علما و دانشمندان این
علم باشد، اما آنچه اکنون از این کتاب در دست می‌باشد، بخشی از آن اثری است که او به فکر تالیف آن بوده است. قسمت موجود کتاب، دارای بخش‌های زیر می‌باشد:
مقاله اول، که حاوی چهار باب است: ۱. احوال
بروج ؛ ۲. احوال
کواکب سیاره ؛ ۳. احوال کواکب ثابته و طبایع آن‌ها؛ ۴. متممات و لواحق این سه باب.
مقاله سوم از قسم دوم که در شناخت کلیات احوال عالم می‌باشد. این قسمت نیز دارای چند فصل بوده که در آن‌ها، راجع به سیارات، مباحثی مطرح گردیده است.
باب اول، پیرامون شناخت احوال
بروج و کواکب و آنچه به آن تعلق دارد، می‌باشد. نویسنده معتقد است مقصود منجمان از توصیف
بروج و
کواکب به
سردی ،
گرمی ،
ترس ،
خشکی ،
ذکورت و
انوثت ، این نیست که چنین صفاتی در
ذات آن‌ها موجود می‌باشد، زیرا بطلان چنین مطلبی در
حکمت ثابت گردیده، بلکه منظور، این است که خداوند، هر کدام از این
بروج و کواکب را سبب به وجود آمدن این اوصاف قرار داده است. شروع این
بروج در ترتیب منجمان، از
برج حمل می‌باشد؛
۱. «
حمل :» که
برجی آتشی ، گرم، خشک، ذکر، نهاری و منقلب است. او بر باد صبا، سر و روی
انسان ،
صفرا و سفیدی مایل به سرخی و...
دلالت دارد.
۲. «
ثور :» که
برجی خاکی ، سرد، خشک، مؤنث، و ثابت است و بر باد جنوب، گردن انسان،
سودا و سفیدی مایل به گندم گونی دلالت و تاثیر دارد.
۳. «
جوزاء :»
برجی هوائی ، گرم، تر، مذکر و نهاری است و بر باد دبور، دستان انسان و به زردی مایل به سرخی و شیرینی دلالت دارد.
۴. «
سرطان :»
برجی آبی ، سرد، تر، مونث و منقلب که بر باد شمال، سینه و پهلوهای انسان، طعم شور و رنگ‌های تیره، دلالت دارد.
۵. «
اسد :»
برجی است آتشی، گرم، خشک، مذکر، نهاری و ثابت که بر بادهای شمال شرقی، دل انسان،
صفرا ، تلخی و سرخی مایل به سفیدی، دلالت دارد.
۶. «
سنبله :»
برجی خاکی، سرد، خشک، مونث و ذو جدین است که بر بادهای جنوب شرقی،
شکم انسان، شوری و زردی مایل به سفیدی، دلالت دارد.
۷. «
میزان :»
برجی است هوائی، گرم، تر، مذکر، نهاری و منقلب که بر بادهای جنوب غربی،
مقعد انسان،
خون و سفیدی مایل به گندم گونی دلالت دارد و...
باب دوم، در شناخت طبائع
سیارات و تاثیرات آن‌ها بر روی موجودات می‌باشد، از جمله:
۱. «
زحل :» که سرد و خشک بوده، نحس اکبر است و بر بوهای بد و زشت دلالت دارد. همچنین بر
خواب و قوت ماسکه و از
حیوانات نیز به حیوانات زیرزمینی،
حشرات ،
گاو ،
بز و
شتر دلالت می‌کند .
۲. «
مشتری :» گرم، تر و نرم بوده و سعد اکبر است و به
روز پنجشنبه و زمین‌های
عراق ،
پارس ،
خراسان ،
ترکستان ، بربر،
افریقا و طعم‌های شیرین و... دلالت دارد .
۳. «
مریخ :» گرم، خشک و نحس اصغر می‌باشد. به
روز سه شنبه و شهرهای
شام ،
روم ، صقلاب،
مغرب ، شمال و مزه تلخ دلالت می‌نماید .
۴. «
خورشید :» گرم، خشک و سعد است که به هنگام مقابله، مقارنه و تربیع با ماه، نحس می‌گردد و ماه را هم نحس می‌کند و به
روز یکشنبه ، مجاز،
بیت المقدس کوه
لبنان و... دلالت می‌کند.
طبایع کواکب ثابته، موضوع باب سوم است که تعدادشان بسیار زیاد است. نویسنده از کتاب
جهان دانش نقل می‌کند که منجمان، هزار و بیست و دو کوکب را
رصد کرده‌اند و کل آن‌ها را در چهل و هشت صورت در آورده‌اند. وی سی و شش عدد ازآن‌ها را نام برده و وضعیت هر یک را تبیین نموده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: الحمل اول الخصیب، راس المراة المسلسلة، راس الغول، جنب الدبران، راس الجبار، منکب الیمنی و...
باب چهارم در متممات و توابع باب‌های گذشته می‌باشد. نویسنده در اولین فصل این باب، به این نکته اشاره دارد که زحل و مشتری، به خاطر اینکه فلکشان بالاتر از فلک آفتاب است، کواکب علوی نامیده می‌شوند و در مقابل،
زهره ،
عطارد و
ماه ، به خاطر قرار گرفتن در زیر فلک آفتاب، کواکب سفلی نامیده شده‌اند. کواکب علوی و آفتاب همگی مذکر و زهره و ماه، مونث می‌باشند. در طلوع و غروب هر یک از این کواکب، مطالب جالبی وجود دارد که نویسنده آن‌ها را به نقل از
ابوریحان بیان کرده است.
وی در فصل بعدی، به ارتباط نحوست و سعادت هر یک از این کواکب با قرب و بعدشان نسبت به آفتاب پرداخته و سپس، خانه‌های هر کدام را نام برده است. به گفته او، هر کوکب در خانه خود، به مثابه انسانی است که در حصن امن خود قرار گرفته است. از جمله مباحث مطرح شده در کتاب ، شناخت طالع‌های
برج هاست. بر فصل
بهار برج حمل، فصل
تابستان برج سرطان ، فصل
پاییز برج میزان و بر فصل
زمستان ،
برج جدی معین گردیده است.
فهرست موضوعات در ابتدا و کتابنامه منابع مورد استفاده مصحح، در انتهای کتاب آمده است. در آخر کتاب، یادداشت‌هایی در توضیح بعضی از الفاظ مغلق، توسط مصحح، افزوده شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
