لُبْس (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
لُبْس (به ضم لام و سکون باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای
لباس پوشیدن است.
لبس در اصل به معنی پوشاندن شی‌ء است و معانی دیگر متفرّع بر آنست و اصل معنی یکی است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
لَبْس (به فتح لام و سکون باء) به معنای
خلط و مشتبه کردن؛
لِبْس (به کسر لام و سکون باء) به معنای
لباس و پوشیدنی؛
لِباس (به کسر لام) به معنای پوشیدنی؛ و
لَبوس (به فتح لام) به معنای
زره می‌باشد.
لُبْس لبس در اصل به معنی پوشاندن شی‌ء است چنانکه در
اقرب الموارد و مفردات گفته است، معانی دیگر متفرّع بر آنست و اصل معنی یکی است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
لُبْس: به معنی
لباس پوشیدن است و
فعل آن از باب عَلِمَ یَعْلَمُ آید، مثل:
(وَ یَلْبَسُونَ ثِیاباً خُضْراً مِنْ سُنْدُسٍ) (و لباسهايى فاخر به رنگ سبز، از
حریر نازك و ضخيم، در بر مى‌كنند)
لَبْس:به معنی
خلط و مشتبه کردن است و فعل آن از باب ضَرَبَ یَضْرِبُ آید، چنانکه در
صحاح و
مصباح تصریح کرده
و آیات
قرآن نیز شاهد آن است:
(وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ وَ اَنْتُمْ تَعْلَمُونَ) «تَلْبِسُوا» از باب ضَرَبَ یَضْرِبُ به معنی خلط و آیه خطاب به
اهل کتاب است، یعنی: «
حق را با
باطل خلط نکنید و حق را به باطل مشتبه ننمائید و حق را با آنکه می‌دانید
کتمان نکنید». منظور آنست که
نبوّت حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را کتمان نکنید و دلائل آن را که در کتاب شماست مشتبه نگردانید.
(وَ قالُوا لَوْ لا اُنْزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ وَ لَوْ اَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْاَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ • وَ لَوْ جَعَلْناهُ مَلَکاً لَجَعَلْناهُ رَجُلًا وَ لَلَبَسْنا عَلَیْهِمْ ما یَلْبِسُونَ) لَبْس در هر دو به معنی خلط و مشتبه کردن است، یعنی: «و گفتند چرا بر او ملکی نازل نمی‌شود؟ اگر
ملک نازل می‌کردیم -و آنها
ایمان نمی‌آوردند- کار پایان می‌یافت و به آنها مهلت داده نمی‌شد و اگر پیغمبر را از ملک می‌فرستادیم، آن را مردی قرار داده و بر آنها مشتبه می‌کردیم آنچه را که مشتبه می‌کنند».
در این دو آیه چند مطلب هست:
۱-
کفّار می‌گفتند باید فرشته‌ای بر او نازل شود؛ منظورشان این بوده که
فرشته او را تصدیق کند چنانکه در جای دیگر آمده:
(لَوْ لا اُنْزِلَ اِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً) (چرا لااقل فرشته‌اى بر او نازل نشده كه همراه وى مردم را
انذار كند)
و ایضا:
(لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ كَنزٌ أَوْ جَاء مَعَهُ مَلَكٌ إِنَّمَا أَنتَ نَذِيرٌ) (چرا گنجى بر او نازل نشده و يا چرا فرشته‌اى همراه او نيامده است؟!» نگران مباش! چرا كه تو فقط
بیم دهنده‌اى)
و به احتمال ضعیف منظورشان آن بوده که ملک
عذاب موعود را بیاورد.
۲- راجع به این اقتراح و درخواست دو جواب گفته شده:
اوّل:
(وَ لَوْ اَنْزَلْنا مَلَکاً لَقُضِیَ الْاَمْرُ ثُمَّ لا یُنْظَرُونَ) یعنی: «اگر ملک نازل می‌کردیم -و آنها ایمان نمی‌آوردند- کار تمام می‌شد، نابودی همه را می‌گرفت و مهلت داده نمی‌شدند، حال آنکه مقصود ما مهلت است تا مجالی برای
تفکّر و
توبه داشته باشند، یا اگر ملک را با عذاب نازل می‌کردیم همه از بین می‌رفتند و دیگر مجالی و مهلتی نمی‌ماند با آنکه نظر ما زیستن در مهلت است».
دوم:
(وَ لَوْ جَعَلْناهُ مَلَکاً لَجَعَلْناهُ رَجُلًا وَ لَلَبَسْنا عَلَیْهِمْ ما یَلْبِسُونَ) یعنی: چون اینها انسان و مادّی‌اند لازم بود ملک را به صورت انسان در آوریم تا بتوانند با او
انس بگیرند و گفت و شنود داشته باشند در این صورت می‌گفتند: این انسان است و به
دروغ می‌گوید من فرشته‌ام و پیغمبر». یعنی همان را که درباره این
پیغمبر می‌گویند درباره او هم می‌گفتند.
«
لَلَبَسْنا عَلَیْهِمْ» یعنی ما به آنها مشتبه می‌کردیم؛ ظاهرا این غایت ارسال ملک به صورت
بشر است، یعنی نتیجه کار چنین می‌شد. بعضی‌ها گفته‌اند: نسبت «
لَلَبَسْنا» به خدا مثل
(فَلَمَّا زاغُوا اَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ) است، یعنی: «چون خود مشتبه می‌کنند ما هم چنان می‌کردیم»،
ولی احتمال اوّل بهتر است، یعنی در صورت فرستادن ملک ما عامل این کار می‌بودیم و چون نمی‌خواهیم چنین باشیم.
و از طرف دیگر در این صورت فرستادن ملک لغو و بی‌فایده خواهد بود لذا ملک نخواهیم فرستاد.
«ما یَلْبِسُونَ» در تقدیر «ما یلبسونه» است و «هاء» مفعول آن و راجع به «ما» است و مراد از آن پیغمبر است یعنی مشتبه می‌کردیم بر آنها آنچه را که خود بر خودشان و دیگران مشتبه می‌کنند، خود خیال می‌کنند که پیامبر نیست و به دیگران نیز امر را مخلوط و مشتبه می‌گردانند.
ظاهرا جواب اوّل راجع به انزال عذاب به واسطه ملک و جواب دوّم مربوط به پیامبر بودن ملک و یا شریک پیامبر بودن در انذار است.
(اَ فَعَیِینا بِالْخَلْقِ الْاَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ) لبس به فتح اوّل به معنی اختلاط و
اشتباه است؛ در صحاح گفته: «
اللّبس: اختلاط الظلام» و نیز به معنی خلط است،
که گذشت. ظاهرا مراد از آن اشتباه و
شکّ است. یعنی: «آیا در
خلقت اوّل عاجز و خسته شدیم تا نتوانیم بار دیگر آنها را بی‌آفرینیم؟! نه، بلکه آنها از خلقت تازه در شکّ و اشتباه‌اند».
لِبْس: به معنی
لباس و پوشیدنی است.
لِباس: پوشیدنی است، مثل:
(وَ لِباسُهُمْ فِیها حَرِیرٌ) (و لباسهايشان از
حریر است)
(اُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ اِلی نِسائِکُمْ هُنَ لِباسٌ لَکُمْ وَ اَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَ) (
آمیزش جنسى با همسرانتان، در شبِ روزهايى كه
روزه مى‌گيريد،
حلال است. آنها
لباس شما هستند، و شما
لباس آنها)
همان‌طور که
لباس بدن انسان را می‌پوشاند همین‌طور زن مرد را و مرد زن را از اعمال منافی
عفت از قبیل
زنا،
چشم چرانی و غیره می‌پوشاند و محفوظ می‌کند. ظاهرا بدین جهت مرد
لباس زن و زن
لباس مرد قلمداد شده است، زن بی‌مرد و مرد بی‌زن به حکم انسان عریان است.
(وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ) (مّا جامه پرهيزگارى بهتر است)
لباس تقوی را
حیاء و
عمل صالح گفته‌اند، ولی باید آن را اعمّ گرفت؛
تقوی پوشش و
لباسی است که از هر
لباس انسان را محترم‌تر و محفوظ‌تر می‌کند و آن
لباس معنوی است.
(فَاَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ) نسبت
لباس به
خوف و
جوع ظاهرا از آن جهت است که خوف و گرسنگی به همه آن شهر گسترش یافته و همه را فرا گرفته بود، مثل
لباس که تمام بدن را می‌پوشاند. در
مفردات گفته: گویند «تدرّع فلان الفقر و
لبس الخوف» فلانی زره
فقر و
لباس ترس را به تن کرد.
بعضی گوید علّت آمدن
لباس در
آیه آنست که خوف و جوع در آنها آشکار شد مثل آشکار بودن
لباس در بدن. اذاقه چنانکه گفته‌اند دلالت بر قلّت دارد، پس
لباس دلالت بر احاطه و اذاقه دلالت بر کمی دارد یعنی: «گرسنگی و ترس را به همه رسانید ولی کم، تا
پند گیرند».
طبرسی ذوق را
استعاره از
امتحان دانسته است.
(وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً) (او كسى است كه
شب را براى شما پوشش قرار داد، و
خواب را مايه استراحت)
چون ظلمت شب همه را مثل
لباس فرا می‌گیرد لذا به آن
لباس اطلاق شده است.
و اللّه العالم.
لَبوس:
زره است:
(وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَکُمْ) یعنی: «به
داود صنعت
لباس جنگی آموختیم».
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "لبس"، ج۶، ص۱۷۸.
