المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی» اثر احمد بن محمد بن علی الفیومی، از کتب لغت که یک فرهنگ عربی به
عربی به شمار می‌رود و مولف به صورت گزینشی در انتخاب واژگان عمل کرده است.
وی در این اثر، کلمات غریب
شرح الوجیز (شرح الوجیز در فروعات فقه مذهب شافعی اثر غزالی است) را جمع آوری کرده و تعدادی از لغات و الفاظ مشتبهه به آن اضافه کرده است. مولف در این کار از هفتاد کتاب کمک گرفته است و در سال ۷۳۴ ق آن را به اتمام رسانده است.
مؤلف، کتاب را به هدف توضیح کلمات غریب برای «شرح الوجیر»
رافعی تالیف کرده است؛ لذا لغات موجود در آن بسیار محدود می‌باشد. او در مقدمه کتاب می‌گوید:
(فانی کنت جمعت کتابا فی غریب شرح الوجیر الامام الرافعی و اوسعت فیه من تصاریف الکلمه و اضفت الیه زیادات من لغه غیره...)
بر همین اساس در ابتدای کتاب، مخاطب خود را کسانی می‌داند که در
ادبیات عرب قوی باشند و آن را یک
معجم علمی معرفی می‌کند (با مراجعه به کتاب و مشاهده آن می‌توان بر این مطلب واقف شد). گزینش
لغات خاص و بررسی کامل هر لغت، باعث شده حجم کتاب، کم باشد و کتاب لغات محدودی را دربر گیرد.
کتاب در یک جلد و بر اساس
حروف الفباء (با توجه به حروف اصلی کلمه)، و رعایت ترتیب حروف اصلی (فاء الفعل، عین الفعل، لام الفعل) تدوین شده است. وی در اسامی، ابتدا واژگانی را که مکسور الاول هستند ذکر کرده؛ سپس مضموم الاول در پایان مفتوح الاول را ترجمه نموده است و افعال نیز به ترتیب رایج طبق وزنشان مرتب و ترجمه نموده است.
در ترتیب کتاب، کلمات
رباعی و
خماسی را همراه با کلمات
ثلاثی ذکر کرده است؛ البته مولف در این کار سعی کرده که بین حروف کلمات رباعی و خماسی با ثلاثی اتحادی در حروف اصلیشان ایجاد کند؛ مثلا «برقع» را همراه با «برق» آورده است؛ زیرا برقع از جهات حروف با برق متفق است. وی احادیث بسیاری به عنوان شاهد مثال در کتاب ذکر می‌کند. مولف در بسیاری از موارد شرح لغوی کلمه را رها کرده و به بررسی معنای فقهی آن پرداخته است (به عنوان مثال خوب است شرح کلمه روح را در این کتاب مطالعه نمائید)، همچنین طرح بعضی مسائل
فقه اللغه و مباحث ادبی نیز در قسمت‌های مختلف کتاب ذکر کرده است. لازم به ذکر است که توجه به تذکیر و تانیث و سعی در ذکر جمع‌های اسامی در کتاب قابل توجه است و دلالت بر دقت مولف می‌کند.
مولف در مقدمه کتاب بعد از
حمد و
ثناء خداوند و
پیغمبرش به انگیزه تالیف خود پرداخته در ادامه روش تالیف خود را با مثالهایی بیان کرده است. سپس وارد متن کتاب می‌شود که با حرف الف شروع کرده است و هر حرف را با نام کتاب ذکر کرده است.
عنی کتاب الف، کتاب الباء، کتاب التاء و... و به تعداد حروف عربی که ۲۸ حرف می‌باشد کتاب ذکر کرده است. لازم به ذکر است که قبل از ذکر حرف آخر یعنی حرف یاء بابی به نام «باب لا» ذکر کره که در آن معانی مختلف آن پرداخته است. سپس به «باب یاء» پرداخته و در پایان خاتمه‌ای نسبتا طولانی ذکر کرده که در آن به برخی از
قواعد زبان عربی پرداخته است که دلالت بر دقت مولف می‌کند. مولف در خاتمه کتاب برای تالیف کتابش بیش از ۷۰ عنوان کتاب را مورد استفاده قرار داده است را متذکر می‌شود.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
