قَبَضتُ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قَبَضتُ: (فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ) از مادّه «
قبض»
به معنی
«گرفتن» و جمع کردن اجزای پراکنده است.
به موردی از کاربرد
قَبَضتُ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِّنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لی نَفْسی) (گفت: «من چيزى ديدم كه آنها آن را نديدند؛ من قسمتى از آثار و در پاى فرستاده
خدا،
جبرئیل را گرفتم، سپس آن را در درون گوساله افكندم و اين كارى بود كه هواى نفس من در نظرم جلوه داد.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
و در معناى قبضت قبضة بعضى گفته‌اند كلمه قبضه
مصدر به معناى
اسم مفعول است ولى به آن اشكال كرده‌اند و گفته‌اند كه هرگاه مصدر به معناى اسم مفعول باشد حرف تاء در آخرش در نمى‌آيد، مى‌گويند: اين حله نسج (بافت) يمن است و نمى‌گويند: نسجه يمن است، پس متعين آن است كه قبضه را در آيه حمل بر مفعول مطلق كنيم. شخصى ديگر به او ايراد كرده كه در جايى حرف تاء در آخر مصدر به معناى مفعول در نمى‌آيد كه بخواهد بر
تحدید و دفعه دلالت كند، نه بر صرف مؤنث بودن مثل كلمه مورد بحث، ولى اين اشكال وارد نيست زيرا: اينكه تاء قبضه براى صرف تانيث باشد اول حرف است و خود عين مدعا است، نه دليل.
موسی (علیه‌السّلام) پس از بحث و گفتگو با برادرش
هارون و نکوهش شدید او در مورد گوساله‌پرستی
بنی‌اسرائیل و نیز پس از تبرئه هارون، به محاکمه‌ی «
سامری» که گوساله را به وجود آورده بود پرداخت و گفت: این چه کاری بود که تو انجام دادی؟ او در پاسخ گفت: من از مطالبی آگاه شدم که آنها ندیدند و آگاه نشدند «من چیزی از آثار رسول و فرستادۀ خدا را گرفتم
(فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ اَثَرِ الرَّسُولِ) و سپس آن را به دور افکندم و این چنین نفس من مطلب را در نظرم جلوه داد» در این که منظور سامری از این سخن چه بوده؟ در میان مفسران دو تفسیر معروف است:
• نخست این که: مقصودش آن است که به هنگام آمدن لشکر
فرعون به کنار
دریای نیل، من جبرئیل را بر مرکبی دیدم که برای تشویق آن لشکر به ورود در جاده‌های خشک‌شدۀ دریا در پیشاپیش آنها حرکت می‌کرد، قسمتی از خاک زیر پای او یا مرکبش را برگرفتم و برای امروز ذخیره کردم و آن را در درون گوسالۀ طلایی افکندم و این سر و صدا از
برکت آن است.
• تفسیر دیگر این که: من در آغاز به قسمتی از آثار این رسول پروردگار (موسی)
مؤمن شدم و سپس در آن تردید کردم و آن را به دور افکندم و به‌سوی آیین
بت‌پرستی گرایش نمودم و این در نظر من جالب‌تر و زیباتر بود.
طبق تفسیر اول، «
رسول» به معنی «جبرئیل» است، در حالی که در تفسیر دوم «رسول» به معنی موسی است.
به هر حال هریک از این دو تفسیر طرفدارانی دارد و دارای نقاط روشن و یا مبهم است، ولی روی‌هم رفته تفسیر دوم از جهاتی بهتر به نظر می‌رسد.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قَبَضتُ»، ج۳، ص۵۳۹-۵۴۰.
