فُسْح (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فُسْح (به ضم فاء و سکون سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای جا گشادن است.
فُسح فقط سه بار در
سوره مجادله آمده و در بيان يک وظيفه اخلاقى است که
خداوند نحوه نشستن در محضر
رسول الله (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را به
مؤمنین گوشزد می‌فرماید.
مشتقات
فُسْح که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
تَفَسَّحُوا (به فتح تاء، فاء و سین) به معنای وسعت بخشيد؛
يَفْسَحِ (به فتح یاء و سکون فاء) به معنای وسعت مى‌بخشد؛
فَافْسَحُوا (به فتح فاء و سین) به معنای وسعت بخشيد؛
الْفُسْحَةِ (به ضم فاء و سکون سین) به معنای وسعت هستيد است.
فُسْح جا گشادن است.
«فَسَحَ له فى المجلس: وسّع و فرّج.»
به موردی از
فُسْح که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا.) (اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! هنگامى كه به شما گفته شود: «مجلس را وسعت بخشيد و به تازه واردها جا دهيد»، وسعت بخشيد، خداوند بهشت را براى شما وسعت مى‌بخشد و هنگامى كه گفته شود: «برخيزيد»، برخيزيد.)
آيه شريفه در بيان يک وظيفه اخلاقى است و روشن می‌كند كه
مسلمانان در محضر
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) طورى مى‌نشستند كه به تازه واردان جا نمى‌ماند، مأمور شدند به ديگران نيز جا بگشايند كه همه از مجلس استفاده كنند؛ چنان‌كه در
مجمع نقل شده است.
(تَفَسَّحُوا فِي الْمَجالِسِ) يعنى: «در مجالس جا باز كنيد تا ديگران نيز بنشينند»،
(يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ) «تا خدا براى شما از هر حيث در
دنیا و
آخرت وسعت بدهد.» اينكه بعضى گفته‌اند: تا خدا در
بهشت براى شما وسعت دهد. ظاهرا دليلى ندارد و حمل بر عموم اولى است.
(وَ إِذا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا) «و چون گفته شود برخيزيد، برخيزيد.»
«
نشز» به معنى برخاستن است، ظاهرا مراد آن است: «چون به شما گويند برخيزيد و برويد مجلس تمام شد تا ديگران نيز استفاده كنند، برخيزيد و برويد.» بعضى از بزرگان فرموده‌اند: نشوز آن است كه شخص از جاى خويش برخيزد تا ديگرى در جاى وى بنشيند، زيرا كه او محترم و قابل تعظيم است.
در اين صورت مراد آن است كه جاى خويش را به ديگران بدهيد، ولى اين ظاهرا مراد از
آیه نيست.
به موردی که در «
نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) فرموده:
«وَ أَنْتُمْ سَالِمُونَ فِي الصِّحَّةِ قَبْلَ السُّقْمِ وَ فِي الْفُسْحَةِ قَبْلَ الضِّيقِ» «شما سلامت‌ايد، در
صحّت هستيد پيش از
مرض و در وسعت هستيد پيش از تنگى.»
فسح فقط سه بار در
قرآن آمده كه گفته شد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «فسح»، ج۵، ص۱۷۴.
