• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فرق خیانت و جاسوسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


این نوشته به بیام مفهوم جاسوسی و رابطه و تفاوت آن با خیانت می‌پردازد.


جاسوس، از ماده «جس»، در لغت به معنای تفتیش و با خبر شدن و اطلاع پیدا کردن پنهانی از باطن اشیاء و کارهای مردم، همراه با دقت و ظرافت خاص است.
[۱] مصطفوی حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۸۶، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    
و غالبا نیز در شر و بدی استعمال می‌شود؛
[۲] طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۱، ص۳۷۵،    
به همین دلیل به فردی که اطلاعات و اخبار امور پنهانی دیگران را با کنجکاوی و با دقت خاص به دست می‌آورد و در اختیار دیگران قرار می‌دهد، جاسوس گفته می‌شود.
[۳] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۳۸، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
[۴] قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۳۸، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.    
[۵] طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۱، ص۳۷۵،    

در شرع نیز در همین معنا و مضمون استعمال شده است. البته با این تفاوت که قید در اختیار دیگران قرار دادن در آن لازم نیست. همان گونه که پروردگار متعال در قرآن می‌فرماید: «و لا تجسسوا و لا یغتب بعضکم»؛
[۶] حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.    
یعنی برای پی بردن و اطلاع یافتن از احوالات، اخلاق و کارهای پنهانی مردم کنجکاوی نکنید.
[۷] مصطفوی حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۸۷، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    


۱.۱ - واژه جاسوسی در روایات

البته هر جاسوسی در زبان روایات، معنای منفی ندارد:
امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «از امام علی (علیه‌السّلام) پرسیدند: از چه چیزی برای موفق شدن به چشم پوشی استمداد می‌شود؟ فرمود: به وسیله خضوع و اطمینان پیدا کردن در تحت سلطنت و حکومت کسی که بر باطن تو آگاه است، و چشم جاسوس قلب و سفیر عقل است، پس چشم خود را بپوشان از آنچه سزاوار دین تو نیست و از آنچه قلب تو آن را مکروه می‌دارد و یا عقل انکار می‌کند».
[۸] منسوب به جعفربن محمد، امام ششم، مصباح الشریعة، ص۹، بیروت، اعلمی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.    

در روایتی دیگر آن حضرت فرمود: «المؤمن اخ المؤمن عینه و دلیله لا یخونه و لا یظلمه و لا یعیبه و لا یعده عدة فیخلفه».
«مؤمن برادر مؤمن، و دیده بان و جاسوس او در خیرات است؛ رهنمای او است که به وی خیانت نمی‌کند؛ بر او ستم روا نمی‌دارد؛ معایبش را برنمی شمرد، و به وی وعده‌ای نمی‌دهد که از آن تخلف کند».
[۹] کلینی، محمد بن یعقوب، تحفة الاولیاء، مترجم، اردکانی، محمد علی، محقق، مصحح، وفادار مرادی، محمد، مسعودی، عبدالهادی، ج۳، ص۴۲۲، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.    
[۱۰] فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، محقق، اعلمی، حسین، ج۵، ص۵۱، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.    


جاسوسی در اصطلاح حقوقی و قوانین جمهوری اسلامی ، جرمی است علیه امنیت و به هر کسی«اعم از بی گانه یا خودی، مامور دولتی یا غیر مامور» که نقشه‌ها، اسناد، مدارک و تصمیمات محرمانه و مهم یک کشور در امور سیاسی، اقتصادی، نظامی و... ، را که در اختیار دارد «و یا کسی که به هر نحو ولو با سرقت به آن دست یافته است» با علم به مهم و محرمانه بودن در اختیار فرد یا افرادی که می‌داند فاقد صلاحیت‌اند قرار دهد و یا مفاد آن را به آنان منتقل نماید، جاسوس اطلاق می‌شود، خواه به امنیت کشور، ضرر برساند یا نرساند.
[۱۱] . «مواد ۵۰۱ و ۵۰۲» قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».


بنابراین بین جاسوسی و خیانت به کشور از نظر لغت و عرف شرع، عموم و خصوص من وجه برقرار است. بدین توضیح که در برخی از موارد، جاسوسی صدق می‌کند ولی خیانت به کشور بر آن صادق نیست؛ مانند اطلاع یافتن از امور شخصی و پنهانی و یا عیوب برخی از افراد عادی و یا حتی مسئولان دولتی از راه کنجکاوی و تفحص بدون فاش کردن آنها و یا حتی در صورت فاش کردن بدون بر هم خوردن امنیت کشور.
در طرف مقابل، خیانت هم در لغت و شرع ، منحصر به خیانت به کشور نبوده بلکه شامل خیانت به خانواده ، خیانت در امانت و... می‌شود و در نگاه تخصصی، در برخی موارد خیانت به کشور صدق می‌کند ولی عنوان جاسوسی بر آن صادق نیست؛ مانند بمب گذاری یا تهدید به بمب گذاری اماکن عمومی و... ، که موجب بر هم زدن نظم و امنیت عمومی و کشور شود، در این فرض، خیانت به کشور صادق است، ولی جاسوسی صدق نمی‌کند.
در برخی موارد نیز هم عنوان جاسوسی صدق می‌کند هم خیانت به کشور؛ مانند کسب اطلاعات مهم از مراکز نظامی کشور و یا افراد تاثیرگذار در جامعه و قرار دادن آن در اختیار بیگانگان.
اما در اصطلاح حقوق و قوانین جمهوری اسلامی، بین خیانت به کشور و جاسوسی از نظر نسب اربعه عموم و خصوص مطلق برقرار است؛ زیرا خیانت به کشور عنوانی عام و دارای مصادیقی متعدد است که جاسوسی یکی از مصادیق آن است.
[۱۲] . «مواد ۴۹۸ تا ۵۱۲ قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».

بنابراین هر جایی که جاسوسی صدق کند، خیانت به کشور نیز صادق است، بر خلاف عنوان خیانت به کشور که در برخی از موارد صدق می‌کند، بدون آن که عنوان جاسوسی صدق کند؛ مانند تهدید به بمب گذاری هواپیما، کشتی و وسایل نقلیه عمومی به قصد بر هم زدن امنیت کشور و تشویش اذهان عمومی
[۱۳] . برداشت از ماده «۵۱۱» قانون مجازات اسلامی.
که عنوان خیانت به کشور صادق است، ولی به آن جاسوسی گفته نمی‌شود.


۱. ↑ مصطفوی حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۸۶، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    
۲. ↑ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۱، ص۳۷۵،    
۳. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۳۸، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
۴. ↑ قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۳۸، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.    
۵. ↑ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج۱، ص۳۷۵،    
۶. ↑ حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.    
۷. ↑ مصطفوی حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۲، ص۸۷، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.    
۸. ↑ منسوب به جعفربن محمد، امام ششم، مصباح الشریعة، ص۹، بیروت، اعلمی، چاپ اول، ۱۴۰۰ق.    
۹. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، تحفة الاولیاء، مترجم، اردکانی، محمد علی، محقق، مصحح، وفادار مرادی، محمد، مسعودی، عبدالهادی، ج۳، ص۴۲۲، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.    
۱۰. ↑ فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، محقق، اعلمی، حسین، ج۵، ص۵۱، تهران، الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.    
۱۱. ↑ . «مواد ۵۰۱ و ۵۰۲» قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».
۱۲. ↑ . «مواد ۴۹۸ تا ۵۱۲ قانون مجازات اسلامی، قانون تعزیر و مجازات‌های بازدارنده».
۱۳. ↑ . برداشت از ماده «۵۱۱» قانون مجازات اسلامی.



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «فرق خیانت و جاسوسی».    




جعبه ابزار