فجر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فجر به معنای
سپیده صبح است.
فجر بر
فجر صادق و کاذب اطلاق می‌شود؛ لیکن
فجر صادق موضوع اکثر
احکام شرعی مرتبط با
فجر واقع شده است و هرگاه
فجر،
مطلق به کار رود، مراد همین
فجر است نه
فجر کاذب.
فجر صادق که
فجر ثانی، معترض و مستطیر نیز نامیده می‌شود عبارت است از سپیده‌ای در آغاز صبح که به
افق شرقی متصل است و در عرض افق، همچون نیم
دایره پهن و گسترده می‌شود و روشنی‌اش هر لحظه روبه فزونی می‌نهد؛ بر خلاف
فجر کاذب که
فجر اوّل و مستطیل نیز نامیده می‌شود سپیده‌ای است باریک و کشیده و اندکی پیش از
فجر صادق در بالای افق شرقی بسان ستونی به سوی
آسمان کشیده می‌شود و هر لحظه رو به نقصان می‌رود تا محو گردد. از عنوان یاد شده
در بابهای
طهارت،
صلات،
صوم،
حج،
تجارت و
نکاح سخن گفته‌اند.
بنابر
قول مشهور، از نظر شرعی با دمیدن
فجر صادق،
شب پایان می‌یابد و
روز آغاز می‌گردد؛
چنان که
طلوع فجر صادق، پایان
وقت نماز شب آغاز وقت
نماز صبح.
از
طلوع سپیده صادق تا
طلوع خورشید، وقت نماز صبح است.
و «
احتیاط لازم در شب‌های مهتاب آن است که صبر کند تا سفیده صبح در افق ظاهر شود و غلبه کند بر روشنایی مهتاب، بلکه خالی از وجه نیست و این حکم در روشنی برق و شب‌های ابر نیست. و در روزه احتیاط کنند در شب‌های مهتاب، اگرچه بعید نیست که لازم نباشد امساک قبل از آنچه که ذکر شد.»
به بیان دیگر «باید
طلوع فجر محسوس شود و بین شب‌های مهتابی و غیر آن‌ها فرق هست و ساعت و محاسبات علمی میزان نیست.»
یعنی «میزان تبین
حسی است نه علمی؛ بنابراین باید
طلوع فجر قابل رؤیت به چشم عادی باشد.»
و «میزان، شب‌هایی است که روشنایی ماه بر
طلوع فجر غالب است و باید برای نماز صبر کند تا روشنایی
طلوع فجر احراز شود.»
وقت فضیلت نماز صبح از اول سپیده تا پیدا شدن سرخی از طرف مشرق است و شاید پیدا شدن آن هم‌زمان با «بالا آمدن» و «بازشدن» و «روشن شدن صبح» که در روایات به آن تصریح شده است باشد.
اگر یقین به داخل شدن وقت نماید و نماز را بخواند یا بر اماره معتبری مانند شهادت دو عادل اعتماد کند، چنانچه تمام نماز قبل از وقت واقع شده باشد باطل است و اگر قسمتی از آن - هر چند اندک - در وقت واقع شود صحیح است.
و کسانی که از مساله تاخیر وقت نماز صبح در شب‌های مهتابی
اطلاع نداشته و نمازهای صبح را که در گذشته انجام داده‌اند «
قضا لازم نیست؛ مگر یقین کند که نماز را در غیر وقت خوانده است.»
البته در لیالی مقمره در
مکه کسانی که نماز صبح را به جماعت با سایر مسلمین می‌خوانند «در فرض مرقوم، جماعت صحیح است و
اعاده ندارد.»
و
امساک از مفطرات در
روزه است.
همچنین وقت
غسل جمعه از
طلوع فجر روز
جمعه است. در صورت
وجوب تعیینی نماز جمعه سفر کردن پس از
طلوع فجر مکروه و پس از
زوال خورشید حرام است.
وقت
نافله صبح پس از اتمام نماز شب است؛ لیکن تأخیر آن تا
فجر اوّل (= کاذب)
مستحب است.
بنابر قول مشهور، بقابر
جنابت تا
طلوع فجر از روی
عمد، در ماه
رمضان، حرام و موجب
بطلان روزه و وجوب
قضا و
کفّاره است.
وقوف اختیاری
مشعر الحرام برای حج گزار، بین
طلوع فجر تا
طلوع آفتاب است.
خوابیدن
آمیزش کردن
و اشتغال به
کسب و
کار پس از
طلوع فجر تا
طلوع آفتاب مکروه است.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۶۴۷، برگرفته از مقاله «فجر». •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
