غیض (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غَيْض (به فتح غین و سکون یاء) از
قرآن کریم به معنای فرو رفتن
آب است.
اين لفظ فقط دو بار در
قرآن مجید آمده است.
غَيْض فرو رفتن آب است.
در
مجمع فرموده: غيض آن است كه مايع در
عمق فرو رود،
«الْغَيْضُ ذَهَابُ الْمَايِعِ فِي الْعُمْقِ.» در
اقرب الموارد آن را يكى از معانى غيض شمرده است.
راغب آن را ناقص شدن و ناقص كردن گفته،
ديگران نيز چنان گفته‌اند؛ ولى چون در
قرآن مجيد به معنى فرو رفتن آب آمده، قويّا احتمال دارد كه معناى اصلى آن فرو رفتن است و نقصان معنى لازم آن می‌باشد، كه فرو رفتن از نقصان منفک نيست.
به مواردی از
غَيْض که در
قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ قِيلَ يا أَرْضُ ابْلَعِي ماءَكِ وَ يا سَماءُ أَقْلِعِي وَ غِيضَ الْماءُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ ...) «گفته شد: اى زمين آبت را بلع كن و اى
آسمان آبت را قطع كن و نباران، آب فرو رفت و كار تمام شد.»
آیه درباره
طوفان نوح (عليه‌السّلام) است و مراد آن است كه
زمین آب را بلع كرد و بلع در صورت فرو رفتن همه آب است، نه كم شدن آن؛ على هذا
(غِيضَ الْماءُ) فرو رفتن آبست، نه كم شدنش و گرنه بيرون آمدن
نوح (علیه‌السّلام) از كشتى ميسّر نمی‌شد.
(اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى وَ ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ) (خدا از جنين‌هايى كه هر
انسان يا
حیوان ماده‌اى حمل مى‌كند آگاه است و نيز از آنچه رحم‌ها كم مى‌كنند و پيش از موعد مقرّر به دنيا مى‌آورند و هم از آنچه افزون مى‌كنند و بعد از موقع به
دنیا مى‌آورند و هر چيز نزد او مقدار معيّنى دارد.)
اهل
تفسیر (تَغِيضُ) را ناقص كردن گرفته و درباره آيه تقريبا سه قول دارند:
- اول: اينكه ارحام مدت حمل را از نه ماه كم يا زياد می‌كنند.
- دوم: ارحام مدّت حمل را از شش ماه، اقلّ مدّت حمل، كم يا از شش ماه زياد و به ۹ ماه می‌رساند.
- سوم: ارحام در مدّت حمل خون حیض را كم می‌كند، كه غذاى طفل است و آنچه زياد می‌كند، خون نفاس و خونى است كه گاهى در مدت حمل ديده می‌شود.
به نظر نگارنده هيچ يک از اين اقوال درست نيست. فكر می‌كنم مراد از
(ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى) حمل معمولى هر انثى باشد و مراد از
(ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ) نطفه‌هایى باشد كه ارحام آن‌ها را فرو می‌برند و فاسد می‌كنند و
(ما تَزْدادُ) عبارت باشد از زايد شدن بر حمل معمولى، مثلا به جاى يک فرزند دو فرزند، يعنى: «خدا داناست به آنچه ارحام حمل يا فاسد و يا زايد می‌كنند.»
در
تفسیر عیاشی از
زراره،
حمران و
محمد بن مسلم از
امام باقر و
صادق (علیهماالسّلام) نقل شده كه فرمودند:
{{تورفتگی:a:«
(ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ) آن است كه به حمل و فرزند مبدّل نشده و
(ما تَزْدادُ) همان است كه از يک دختر يا پسر زايد شده است.»
اين آيه نظير اين دو آيه است:
(يَخْلُقُ ما يَشاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً وَ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ الذُّكُورَ • أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْراناً وَ إِناثاً وَ يَجْعَلُ مَنْ يَشاءُ عَقِيماً) (مالكيّت و حاكميّت آسمان‌ها و زمين از آن خداست؛ هر چه را بخواهد مى‌آفريند؛ به هركس اراده كند دختر مى‌بخشد و به هر كس بخواهد پسر، يا اگر بخواهد پسر و دختر- هر دو- را به آنان مى‌دهد و هر كس را بخواهد
عقیم مى‌گذارد)
در اين دو آيه:
(يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً)، به‌جاى
(ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى) و
(عَقِيماً) به‌جاى
(تَغِيضُ الْأَرْحامُ و يُزَوِّجُهُمْ ذُكْراناً وَ إِناثاً) به‌جاى
(ما تَزْدادُ) است.
راغب نيز در آيه فوق
(تَغِيضُ) را فاسد كردن و مانند آب بلع شدن، گفته است.
اين لفظ فقط دو بار در
قرآن مجيد آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «غیض»، ج۵، ص۱۳۸-۱۴۰.
