• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

غَنیمَت (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





غَنیمَت (به فتح غین)، غَنْم (به فتح غین و سکون نون) و غُنْم (به ضم غین و سکون نون) از واژگان قرآن کریم به معنای غنيمتِ جنگ است.
به معناى هر فايده است.
مغانم چهار بار در قرآن مجید آمده است.
ظاهرا جز آيه ۹۴ نساء همه درباره غنائم جنگى‌اند.
مشتقات که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
مَغانِم (به فتح میم و کسر نون) به معنای غنيمت،
غَنِمْتُمْ‌ (به فتح غین و کسر نون) به معنای غنيمت است.


غَنيمت، غَنْم و غُنْم (بر وزن فَلْس و قُفْل) به معناى غنيمت جنگ و هم به معنى هر فايده است.
معنى اول از مصاديق معناى دوم است پس آن يک معنى بيشتر ندارد و آن هر فايده است.
اينک اقوال بزرگان در معنى آن:
راغب گويد: غُنْم (بر وزن قُفْل) در اصل دست يافتن به گوسفند است، سپس در هر دست يافته به كار رفته، خواه از دشمن باشد يا غير آن.
قاموس آن‌را فيى‌ء و رسيدن به شى‌ء بدون مشقت گفته است. ظاهرا مرادش از «فيى‌ء» غنيمت است، گر چه فيى‌ء غنائم بعد از جنگ است.
در اقرب الموارد آمده: غنيمت آن است كه از محاربين در حال جنگ گرفته شود و هر شى‌ء به دست آمده غَنم، مَغْنَم و غَنيمت ناميده می‌شود.
مَغانِم جمع مَغْنَم به معنى غنيمت است‌.


به مواردی از غَنيمت که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - غَنِمْتُمْ‌ (آیه ۴۱ سوره انفال)

(وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ‌ ...)
(بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد.)
طبرسی (رحمه‌اللّه) در مجمع البیان در ذيل آيه‌ «اللغة»، آن را غنيمت جنگى گفته؛ در ذيل «المعنى» فرموده: در عرف لغت به هر فائده غنم و غنيمت گفته می‌شود.
در المنار ذيل آيه فوق گفته: غنم، مَغْنَم و غنيمت در لغت چيزی است كه به دست انسان بى‌مشقّت آيد،
چنان‌كه قاموس گفته است. سپس به قيد «مشقّت» اشكال كرده كه در موارد غنيمت صادق نيست و بعد گفته: متبادر از استعمال اين است كه غنيمت و غنم آن‌چيزى است كه انسان بدست می‌آورد بى‌آن‌كه مالى و غيره درباره آن بذل كند.


۲.۲ - مَغانِمُ‌ (آیه ۹۴ سوره نساء)

(فَعِنْدَ اللَّهِ‌ مَغانِمُ‌ كَثِيرَةٌ)
(زيرا غنيمت‌هاى فراوانى براى شما نزد خداست.)
خلاصه آن كه: غنيمت در اصل به معنای كلّ فائده است. ظهور در كلّ فائده است چنان كه طبرسى آن را فواضل نعمت‌ها و رزق گفته است. ايضا در المنار رزق و فواضل نعمت گفته است.


۲.۱ - غَنِمْتُمْ‌ (آیه ۴۱ سوره انفال)

(وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ‌ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى‌ وَ الْيَتامى‌ وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‌ عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ ...)
«بدانيد آن‌چه فائده برده‌ايد از چيزى، پنج يک آن براى خدا و رسول و قريب رسول (امام كه ذى‌القربى مفرد است) و یتیمان و مسکینان و ابن سبیل است، اگر به خدا و به آن‌چه روز فرقان (روز بدر) و روزی‌كه دو گروه مسلمان و مشرک با هم ملاقات كردند، ایمان داريد.»
ظهور آيه می‌رساند كه خمس يک حکم تشریعی ابدى است در هر فائده كه به انسان می‌رسد خواه به وسيله جنگ باشد يا غير آن و اينكه مورد نزول آیه غنائم جنگى است، مخصّص آن نمی‌تواند باشد، بلكه مورد سبب نزول حكم كلّى است، كه مورد يكى از مصاديق آن است. لذا ائمّه اهل بیت (علیهم‌السّلام) آن را كل فائده فرموده و فوائد هفتگانه را: غنائم جنگى، ارباح مكاسب، زمينی كه ذمّى از مسلمان خريده، معدن، گنج، مال مختلط به حرام و آن‌چه با غواصى به دست آيد، از آن شمرده‌اند.
شیخ (عليه‌الرحمة) در استبصار، باب وجوب الخمس، از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل كرده، كه راوی از آيه‌ (وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ‌ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ‌) سوال کرد، امام فرمود: «هِيَ وَ اللَّهِ الْإِفَادَةُ يَوْماً بِيَوْمٍ ...». اين روايت در کافی نيز نقل شده است.
در كافى از سماعة نقل شده كه از ابوالحسن امام کاظم (علیه‌السّلام) سؤال كردم از خمس فرمود: «فِي كُلِّ مَا أَفَادَ النَّاسُ مِنْ قَلِيلٍ أَوْ كَثِيرٍ.»


۲.۴ - مَغانِمَ‌ (آیه ۱۹ سوره فتح)

(وَ مَغانِمَ‌ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَها ...)
(و همچنين غنايم بسيارى‌كه آن را به دست مى‌آورند.)


۲.۵ - مَغانِمَ‌ (آیه ۱۵ سوره فتح)

(سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ)
(هنگامى كه شما براى به دست آوردن غنايمى حركت كنيد.)


۲.۶ - مَغانِمَ‌ (آیه ۲۰ سوره فتح)

(وَ عَدَكُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ كَثِيرَةً تَأْخُذُونَهَا)
(خداوند غنايم فراوانى به شما وعده داده بود كه آن‌ها را به دست مى‌آوريد.)


مغانم چهار بار در قرآن مجيد آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۲۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۱۵.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۶، ص۱۲۹.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۱۵.    
۵. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۴، ص۱۵۸.    
۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۴، ص۷۳.    
۷. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۱۲۴.    
۸. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۶۱۵.    
۹. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۶، ص۱۲۹.    
۱۰. انفال/سوره۸، آیه۴۱.    
۱۱. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۱۸۲.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۸.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۹.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۲۱.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۳۵.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۳۶.    
۱۷. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، ج۱۰، ص۴.    
۱۸. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۴، ص۱۵۸.    
۱۹. نساء/سوره۴، آیه۹۴.    
۲۰. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۹۳.    
۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۶۳.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۴۱.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۳۰۸.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۴۶.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۱۴۶.    
۲۶. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، ج۵، ص۲۸۳.    
۲۷. انفال/سوره۸، آیه۴۱.    
۲۸. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۱۸۲.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۸.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۹.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۲۱.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۳۵.    
۳۳. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، ج۲، ص۵۴.    
۳۴. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۷۲۹.    
۳۵. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۵۴۵.    
۳۶. فتح/سوره۴۸، آیه۱۹.    
۳۷. مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ص۵۱۳.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۴۲۵.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۸۵.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۱۳۴.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۷۶.    
۴۲. فتح/سوره۴۸، آیه۱۵.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۱۲.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۴۱۸.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۸۰.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۱۲۶.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۷۴.    
۴۸. فتح/سوره۴۸، آیه۲۰.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۱۳.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۴۲۷.    
۵۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۲۸۶.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۱۳۵.    
۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۱۷۶.    
۵۴. نساء/سوره۴، آیه۹۴.    
۵۵. فتح/سوره۴۸، آیه۱۵.    
۵۶. فتح/سوره۴۸، آیه۱۹.    
۵۷. فتح/سوره۴۸، آیه۲۰.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «غنیمت»، ج۵، ص۱۲۳-۱۲۵.    






جعبه ابزار