غَضَب (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غَضَب (به فتح غین و ضاد) از
واژگان قرآن کریم به معنای
خشم است.
مشتقات
غَضَب که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
غَضْبان (به فتح غین و سکون ضاد) به معنای خشمناک،
مُغاضَبه (به ضم میم و فتح ضاد) به معنای مراغمه و به غضب آوردن يكديگر و به خشم آوردن،
مَغْضوب عَلَيْهِم (به فتح میم و سکون غین) که به معنای غضب شدگان است.
غَضَب به معنای خشم است.
راغب گفته: غضب جوشش و غليان خون
قلب است، براى
انتقام.
اقرب الموارد عين عبارت راغب را در معنى آن نقل كرده است.
به مواردی از
غَضَب که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ لَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الْأَلْواحَ ...) «چون خشم
موسی فرو نشست الواح را گرفت.»
(وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ) «چون به خشم آمدند می‌بخشند.»
غَضْبان به معنای خشمناک و
صفت مشبهه است.
(وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسى إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً) «چون موسى خشمناک و اندوهناک به سوى قوم خود برگشت.»
مُغاضَبه به معنای به غضب آوردن يكديگر است.
در
قاموس و اقرب، مُراغَمه و نيز به غضب آوردن يكديگر معنى شده است.
«غَاضَبَهُ مُغَاضَبَةً: رَاغَمَهُ- غَاضَبْتُ فُلَاناً: أَغْضَبَنِي وَ أَغْضَبْتُهُ» ايضا در اقرب به خشم آوردن گفته است.
درباره
آیه (وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ ...) (و ذالنون (
یونس) را به ياد آور در آن هنگام كه خشمگين از ميان قوم خود رفت)
گفته‌اند: رفيق ماهى (يونس (عليه‌السّلام)) رفت، در حالی‌كه بينى قوم خويش را به خاک می‌ماليد. و گفته‌اند: رفت در حالی‌كه آن‌ها را به غضب می‌آورد چون در غيبت او از حلول
عذاب می‌ترسيدند.
ممكن است
مفاعله به معنى مجرّد باشد كه آن هميشه بين الاثنين نيست، مثل:
«سَافَرْتُ شَهْراً» «عَاقَبْتُ اللُّصَّ» و در «اخذ» درباره «لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ ...» گفته‌ايم در اين صورت ممكن است مغاضب به معنى خشمناک و مفاعله براى شدت و تأكيد باشد.
به معنای غضب شدگان است.
(غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ) (نه كسانى كه مورد غضب واقع شده‌اند و نه گمراهان.)
(وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى) (و هركس غضبم بر او وارد شود، هلاک خواهد شد.)
غضب حالتى است كه در اثر عوامل مخصوصى به
انسان عارض مي‌شود و آن توأم با تأثّر و تغيير حالت است. می‌دانيم كه
ذات باری تعالی ثابت و نامتغيّر است در اينصورت مراد از
غضب خدا كه در بسيارى از آيات آمده چيست؟
تدبّر در
آيه گذشته و در صدر آن
(وَ لا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي) (و در آن طغيان نكنيد، كه غضب من بر شما وارد شود.)
مخصوصا به قرينه «حلول» نشان می‌دهد، كه غضب خدا همان انتقام و بلا و عذاب است كه در اثر بدكارى در
دنیا و
آخرت بر شخص وارد می‌شود.
محقّقين گويند: چون غضب در خدا به كار رود، مراد از آن فقط
انتقام است.
در
کافی ج ۱ ص ۱۰۱ باب «الارادة انّها من صفات الفعل ...» نقل شده كه
راوی گويد: در مجلس
امام باقر (علیه‌السّلام) بودم،
عمرو بن عبید وارد شد و گفت: فدايت گردم! خدا فرمايد:
(وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوى)، آن غضب چيست؟ امام فرمود:
«هُوَ الْعِقَابُ يَا عَمْرُو إِنَّهُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ زَالَ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَى شَيْ‌ءٍ فَقَدْ وَصَفَهُ صِفَةَ مَخْلُوقٍ وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَا يَسْتَفِزُّهُ شَيْ‌ءٌ فَيُغَيِّرَهُ»يعنى: «غضب خدا
عقاب او است، اى عمرو! هر كه پندارد خدا از حالى به حالى در می‌آيد او را با صفت مخلوق وصف كرده، خدا را چيزى تحريك نميكند تا او را تغيير دهد.»
و در ضمن روايت ديگر همان باب
امام صادق (علیه‌السّلام) در جواب زنديقى فرمود:
«... فَرِضَاهُ ثَوَابُهُ وَ سَخَطُهُ عِقَابُهُ مِنْ غَيْرِ شَيْ‌ءٍ يَتَدَاخَلُهُ فَيُهَيِّجَهُ وَ يَنْقُلَهُ مِنْ حَالٍ إِلَى حَالٍ ...»، «رضاى خدا،
ثواب خدا و سخط خدا، انتقام خداست، بى‌آن‌كه چيزى در خدا تأثير كرده و او را از حالى به حالى در آورد.»
اين دو
روایت با چند روايت ديگر در همين مضمون در
توحید صدوق (عليه‌الرحمة) باب ۲۶ نقل شده، ولى در روايت دوم به‌جاى
زندیق «رجلا» نقل شده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «غضب»، ج۵، ص۱۰۳-۱۰۴.
