عِرْق (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عِرْق (به کسر عین) از
واژگان نهج البلاغه به معنای اصل و ریشه هر شی و زمین شوره زار است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
عَراق (به فتح عین) به معنای استخوانی که گوشت آن خورده شده و
عَرَق (به فتح عین و راء) به معنای عرق بدن انسان.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره انسان،
قیامت و
مذمّت یاران از این واژه استفاده نموده است.
عِرْق به معنای اصل و ریشه هر شی و زمین شوره‌زار آمده است. «العرق: اصل کلّ شی و الارض الملح...»
جمع آن عروق است.
عَراق بر وزن شراب به معنای استخوانی که گوشت آن خورده شده است.
عرق به معنای عرق بدن انسان و غیره است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) در مذمّت یاران فرموده است:
«وَاللهِ إِنَّ امْرَأً يُمَكِّنُ عَدُوَّهُ مِنْ نَفْسِهِ يَعْرُقُ لَحْمَه، وَيَهْشِمُ عَظْمَهُ...» «به خدا قسم آن کس که به
دشمن خویش امکان می‌دهد گوشت خود را می‌خورد که در استخوان چیزی نماید و
استخوان خویش را می‌شکند.»
(شرح‌های خطبه:
)
امام (صلوات‌الله‌علیه) در
حکمت ۲۲۷ فرموده است:
«وَاللهِ لَدُنْيَاكُمْ هذِهِ أَهْوَنُ فِي عَيْنِي مِنْ عِرَاقِ خِنْزِير.» (به خدا سوگند! اين دنياى شما در نظر من، از استخوان خنزيرى كه در دست شخص جذامى باشد پست‌تر است.)
(شرح‌های حکمت:
) «عراق» یعنی روده بزرگ.
درباره
انسان فرموده است:
«مِسْكِينٌ ابْنُ آدَمَ:.. تَؤْلِمُهُ الْبَقَّةُ، وَتَقْتُلُهُ الشَّرْقَةُ، وَتُنْتِنُهُ الْعَرْقَةُ» (بيچاره فرزند
آدم! سرآمد زندگيش نامعلوم، علل بيماريش ناپيدا، كردارش در جايى محفوظ، پشه او را مى‌آزارد، گلوگيرى آب و يا غذايى او را مى‌كشد و عرق، او را متعفّن و بدبو مى‌سازد.)
(شرح‌های حکمت:
) منظور از «عرقه» عرق کردن است که در «بقق» گذشت.
«عراق»: مملکت
عراق. در
خطبه ۳۱ امده است:
«وَأَنْكَرْتَنِي بِالعِرَاقِ، فَمَا عَدَا مِمَّا بَدَا» (در
حجاز مرا شناختى و در عراق نشناخته انگاشتى، چه شد كه از
پیمان خود بازگشتى؟!)
(شرح‌های خطبه:
) درباره
زبیر که در «زبر» گذشت.
درباره
قیامت فرموده است:
«وَذلِكَ يَوْمٌ يَجْمَعُ اللهُ فِيهِ الاَْوَّلِينَ والاْخِرِينَ... قَدْ أَلْجَمَهُمُ الْعَرَقُ.» یعنی عرق برای آنها
لجام شده است.
(شرح‌های خطبه:
)
در
دعا فرموده است:
«الْحَمْدُ لله الَّذِي لَمْ يُصبِحْ بِي مَيِّتاً وَلاَ سَقِيماً، وَلاَ مَضْرُوباً عَلَى عُرُوقِي بِسُوء» (
ستایش ويژه خداوندى است كه مرا بيمار نساخته و مرگم را فرا نرسانده است، به بيماري‌هاى بدمنظر (و
برص) دچار نگردانده و به كيفر بدترين اعمالم نرسانده.)
(شرح‌های خطبه:
) ظاهراً منظور از عروق رگ‌های مبارکش باشد، این ماده در
قرآن مجید نیامده است.
موارد زیادی از این ماده در
نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عرق»، ج۲، ص۷۱۳.
