• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَقْل (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَقْل (به فتح عین و سکون قاف) از واژگان قرآن کریم به معنای فهم، معرفت و درک است.
مشتقات عَقْل که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
عَقَلُوهُ‌ (به فتح عین و قاف) به معنای فممیدنش،
نَعْقِلُ‌ (به فتح نون و سکون عین) به معنای می‌فهمیدیم،
يَعْقِلُها (به فتح یاء و سکون عین) به معنای درک می‌کنند.


عَقْل به معنای فهم، معرفت و درک است.
طبرسی فرموده: عقل، فهم، معرفت و لبّ نظير هم‌اند.
راغب گويد: به نيرویی كه آماده قبول علم است عقل گويند همچنين به علمی كه به وسيله آن نيرو بدست آيد.


به مواردی از عَقْل که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - عَقَلُوهُ‌ (آیه ۷۵ سوره بقره)

(ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِنْ بَعْدِ ما عَقَلُوهُ‌ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ‌)
يعنى: «آن‌را پس از فهميدنش دگرگون می‌كردند در حالی كه می‌دانستند.»
(وَ هُمْ يَعْلَمُونَ‌) راجع به تحریف و (عَقَلُوهُ‌) راجع به فهم کلام اللّه است.


۲.۲ - نَعْقِلُ‌ (آیه ۱۰ سوره ملک)

(وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ‌ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ)
«و گفتند: اگر گوش می‌داديم و می‌فهميديم در ميان اهل سعیر نمى‌بوديم‌.»


۲.۳ - يَعْقِلُها (آیه ۴۳ سوره عنکبوت)

(وَ ما يَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ‌)
«جز دانايان آن‌را درک نمی‌كنند.»
اگر آیات قرآن را تتبّع كنيم خواهيم ديد كه عقل در قرآن به معنى فهم، درک و معرفت است.
عقل به معنى اسمى در قرآن نيامده و فقط به صورت فعل مثل‌ (عَقَلُوهُ‌)- ... (يَعْقِلُونَ‌)- ... (تَعْقِلُونَ‌)- ... (نَعْقِلُ‌) به كار رفته است.
در روایات كه آمده‌ «الْعَقْلُ‌ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ»
«مَا خَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً أَكْرَمَ عَلَيْهِ مِنَ‌ الْعَقْلِ‌» مراد از آن ظاهرا همان نيروى فهم و درک انسانی است.

۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۸.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۷۷.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۴۲۵-۴۲۷.    
۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۹۱.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۷۷.    
۶. بقره/سوره۲، آیه۷۵.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ص۳۲۱.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ص۲۱۳.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ص۲۲۵.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ص۲۸۵.    
۱۱. ملک/سوره۶۷، آیه۱۰.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۵۹۲.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۵۳.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۱۷۵.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۸۶.    
۱۶. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۳.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۱۹۶.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۳۲.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۶۳.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۴۴۶.    
۲۱. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی- ط الاسلامیة، ج۱، ص۱۱.    
۲۲. فیروز آبادی، مجدالدین، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج۴، ص۸۵.    
۲۳. حقی، إسماعیل، روح البیان، ج۶، ص۴۷۲.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عقل»، ج۵، ص۲۸.    






جعبه ابزار