عَقَدَت (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقَدَت:
(وَ الَّذینَ عَقَدَتْ اَیْمانُکُمْ) عَقَدَت: از مادّه
«عقد» به معنی «اطراف چیزی را جمع کردن» است، مانند عقد حبل به معنی «بستن ریسمان»، سپس برای امور معنوی مانند
عهد و پیمان به صورت
استعاره آورده شده است.
آیه مورد بحث، خلاصه‌ای از احکام ارث است که در بخشی از آن آمده است:
«... کسانی که با آن‌ها پیمان بسته‌اید،
نصیب و
سهم آن‌ها را از
ارث بپردازید...»
این که در آیه از پیمان، تعبیر به عقد یمین (گره زدن با دست راست) شده به خاطر آن است که
انسان معمولا برای هر کار بیش‌تر از دست راست استفاده می‌کند و پیمان نیز شبیه به یک نوع گره زدن است.
به موردی از کاربرد
عَقَدَت در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لِکُلٍّ جَعَلْنا مَوالیَ مِمّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الاَقْرَبونَ وَ الَّذینَ عَقَدَتْ اَیْمانُکُمْ فَآتوهُمْ نَصیبَهُمْ اِنَّ اللّهَ کانَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ شَهیدًا) (برای هر کس، وارثانی قرار دادیم، که از
میراث پدر و مادر و نزدیکان ارث ببرند و نیز کسانی که با آن‌ها پیمان بسته‌اید، نصیبشان را به آنان بپردازید
خداوند بر هر چیز، شاهد و ناظر است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
کلمه (عقد) در مقابل کلمه (حل) است، عقد یعنی گره زدن و حل یعنی گره گشودن و کلمه (
یمین) در مقابل کلمه (یسار) است، یمین یعنی راست و یسار یعنی چپ، ولی کلمه (یمین) هم به دست راست گفته می‌شود و هم به سوگند، البته معانی دیگر نیز دارد.
(وَ الَّذینَ عَقَدَتْ اَیْمانُکُمْ) همان اصنافی است که در آیه ارث ذکر شده‌اند، یعنی ۱- فرزندان، ۲- خویشاوندان ۳- زن و شوهر، قهرا طبقه سوم در آیه مورد بحث با زن و شوهر منطبق می‌شود.
«هم پیمان‌هایی» که باید سهم ارث آن‌ها را پرداخت چه اشخاصی هستند؟
بعضی از
مفسران احتمال داده‌اند که منظور «زن و شوهر» است، زیرا آن‌ها با یکدیگر پیمان
زناشویی بسته‌اند، ولی این احتمال بعید به نظر می‌رسد چون تعبیر ازدواج به «عقد یمین» و مانند آن در قرآن بسیار کم است.
آنچه به مفهوم آیه نزدیک‌تر است همان پیمان «
ضمان جریره» می‌باشد که قبل از اسلام وجود داشت و
اسلام آن را اصلاح کرد و چون جنبه سازنده داشت بر آن صحه گذاشت و آن چنین بود که: «دو نفر باهم قرار می‌گذاشتند که در کارها برادروار به یکدیگر کمک کنند و در برابر مشکلات یکدیگر را یاری نمایند و به هنگامی که یکی از آن‌ها از
دنیا برود، شخصی که بازمانده است از وی ارث ببرد.»
اسلام این پیمان دوستی و برادری را به رسمیّت شناخت، ولی تاکید کرد که ارث بردن چنین هم پیمانی منحصرا در زمینه عدم وجود طبقات خویشاوندان خواهد بود، یعنی اگر خویشاوندی باقی نماند شخصی که با او «ولاء ضمان جریره» پیدا کرده و چنان معاهده‌ای را بسته است از وی ارث می‌برد.
صورت پیمان و مفهوم اصلی «ضمان جریره» به فارسی چنین است:
«با تو پیمان بستم که مرا یاری کنی و من تو را یاری کنم و در پرداختن غرامت‌ها به من کمک کنی و من نیز به تو کمک کنم و از من ارث ببری و من از تو نیز ارث ببرم.» سپس نفر مقابل می‌گوید: «قبول کردم.»
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَقَدَت»، ج۳، ص۲۰۶-۲۰۷.
