• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَقَبَه (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَقَبَه (به فتح عین، قاف و باء) از واژگان قرآن کریم به معنای گردنه و راهى در قله كوه است.



عَقَبَه به معناى گردنه و راهى در قله كوه است.


به مواردی از عَقَبَه که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - الْعَقَبَةَ (آیه ۱۱ سوره بلد)

(فَلَا اقْتَحَمَ‌ الْعَقَبَةَ - وَ ما أَدْراكَ مَا الْعَقَبَةُ - فَكُّ رَقَبَةٍ)
(ولى او از آن گردنه مهم نگذشت. و تو چه مى‌دانى آن گردنه چيست- آزاد كردن برده‌اى.)
مجمع در علّت تسمیه آن گفته: كه لازم است در آن عقوبت تنگى و خطر را متحمّل شد. به قولى آن راه تنگى در قلّه كوه است كه بايد با تعاقب از آن گذشت.
در آیه شريفه آزاد كردن بنده و غيره به ورود در گردنه تشبیه شده است كه در هر دو مجاهده نفس لازم است.


۲.۲ - مُعَقِّباتٌ‌ (آیه ۱۱ سوره رعد)

(لَهُ‌ مُعَقِّباتٌ‌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ...)
يعنى: «براى انسان تعقيب‌كنندگانى و نگهبانانى است از پس و پيش كه او را از امر خدا و از حوادث حفظ می‌كنند كه خدا آن‌چه را كه براى مردمى است‌ تغيير نمی‌دهد تا آن‌ها خود تغيير بدهند.»
علی (علیه‌السّلام)، ابن عباس، زید بن علی و قتاده (بِأَمْرِ اللَّهِ) خوانده‌اند ضمير (لَهُ‌) - (يَدَيْهِ‌) - (خَلْفِهِ‌) - (يَحْفَظُونَهُ‌) راجع‌اند به لفظ موصول در آيه سابق كه‌ (مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ ...) باشد مراد از (مِنْ أَمْرِ اللَّهِ‌) حوادث است.
اين آيه، نظير آيه‌ (وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ يُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا يُفَرِّطُونَ‌) است.
ظهور آيه و روایات آن است كه مراد از معقّبات ملائکه هستند، اشكالی كه مى‌ماند آن است كه در اين كتاب مكرّر گفته‌ايم وصف ملائكه با الف و تاء جمع بسته نمی‌شود، زيرا اين جمع در صورتى است كه موصوف آن مؤنث حقيقى باشد، مثل مسلمات. پيداست كه ملائكه مؤنّث نيستند و يا مذكّر لا يعقل مثل مرفوعات و پيداست كه ملائكه أولو العقل‌اند و اگر بگویيم مراد از معقبات نيروهاى لا يعقل‌اند در اين صورت نسبت‌ (يَحْفَظُونَهُ‌) به آن‌ها مشكل است و ايضا با آيات ديگر نمی‌سازد.

۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۷۶.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۲۶.    
۴. بلد/سوره۹۰، آیه۱۱-۱۳.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۹۴.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۹۰.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۹۳.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۰۳.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۰.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۹۲.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۴۶.    
۱۲. رعد/سوره۱۳، آیه۱۱.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۴۲۰.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۳۰۸.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۲۶.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۳۱.    
۱۷. انعام/سوره۶، آیه۶۱.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عقبه»، ج۵، ص۲۳.    






جعبه ابزار