عَدْل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَدْل (به فتح عین) از
واژگان نهج البلاغه به معنای برابری و همچنین به معنای
میل کردن،
انحراف و
ظلم نیز امده است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره
عدل و
عدالت خدا و ... از این واژه استفاده نموده است.
عَدْل به معنای برابری آمده است.
و آنچه گفته‌اند از قبیل: مثل،
فدیه،
ضدّ جور، همه از مصادیق اوّل هستند.
عدل
مصدر و
اسم مصدر هر دو آمده است.
ایضا عدل و
عدول به معنی میل کردن و انحراف و ظلم آمده است.
در
مجمع البیان آمده:
فرق بین عدل (به کسر اول) و عدل (به فتح اوّل) آن است که اولی به معنی
مثل و دیگری به معنی بدل و
عوض شی‌ء است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
حق تعالی فرموده است:
«وَ عَدَلَ في كُلِّ ما قَضَى، وَ عَلِمَ ما يَمْضي وَ ما مَضَى.» «در هر چه
حکم کرده به
عدالت حکم کرده است و می‌داند آنچه را که می‌گذرد و آنچه را که گذشته است.»
و نیز فرموده:
«وَ أَشْهَدُ أَنَّهُ عَدْلٌ عَدَلَ، وَ حَكَمٌ فَصَلَ.» «گواهی می‌دهم که
خدا یک‌پارچه عدالت است و کار به عدالت کرده است و او داور و حاکم است و به عدالت
داوری کرده است.»
از حضرت جواب سوال که عدالت بهتر است یا
جود فرمود:
«و سئل (عليه‌السلام) أَيّما أَفضل: العدل، أَو الجود؟ فقال: الْعَدْلُ يَضَعُ الاُْمورَ مَواضِعَها، و الْجودُ يُخْرِجُها عَنْ جِهَتِها، وَ الْعَدْلُ سائِسٌ عامٌّ، وَ الْجودُ عارضٌ خاصٌّ، فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُما وَ أَفْضَلُهُما.» «از آن حضرت
سوال شد. عدالت بهتر است یا جود و بخشش فرمود: عدالت هر شی‌ء را در جای خودش می‌گذارد ولی جود و بخشش شی‌ء را از جهت خودش خارج می‌کند، عدالت
سیاست و اداره‌کننده عمومی است ولی
بذل پیشامد خصوصی است، پس عدل اشرف و افضل هر دو است.»
عدالت گذاشتن هر چیز در محلّ خود است ولی بذل آن است که کسی را بدون آنکه مستحق و در مسیر عدالت باشد بدهی زیرا کاری نکرده است، از آن طرف عدالت جامعه را اداره می‌کند ولی بذل یک وضع ناگهانی و گاه گاهی است که به کسی چیزی بدهی پس عدل افضل است.
راجع به «تیول»های عثمان فرمود:
«وَ اللهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّساءُ، وَ مُلِكَ بِهِ الاِْماءُ، لَرَدَدْتُهُ; فَإِنَّ في العَدْلِ سَعَةً، وَ مَنْ ضاقَ عَلَيْهِ العَدْلُ، فَالجَوْرُ عَلَيْهِ أَضيَقُ!.» «به خدا
قسم اگر معلوم شود که با آن
تیول، زنان تزویج شده و کنیزان خریداری شده است همه را به
بیت المال برمی‌گردانم، چون در عدالت وسعت و فراخی هست و هر کس عدل بر او تنگ شده و نتوانست با عدل اداره امور کند،
ظلم بر او تنگ‌تر خواهد بود (زیرا در صورت ظلم احتمال
قیام مردم است).»
(گویند: حضرت در روز دوم
خلافت خویش این سخنان را فرموده است.)
درباره
حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده است:
«وَ خَتَمَ بِهِ الْوَحْيَ، فَجاهَدَ في اللهِ الْمُدْبِرينَ عَنْهُ، وَ الْعادِلينَ بِهِ.» «
وحی را با آن حضرت
ختم کرد و او با اعراض‌کنندگان از خدا و با
شریک قرار دهندگان به خدا، جنگید.»
موارد بسیاری از این ماده در
نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عدل»، ج۲، ص۷۰۵.
