عنب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عنب به معنای انگور و درخت مو یکی از نعمتهای الهی می باشد.
انگور از زمانهای بسیار قدیم مورد توجه انسانها بوده است، چنان‌که
امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند:خداوند دو شاخه از انگور
بهشت بر
آدم (علیه‌السلام) فرو فرستاد و او آن دو را در زمین کاشت .
در
تورات نیز آمده که
نوح (علیه‌السلام) مزرعه انگور داشت و در آن کشاورزی می‌کرد
؛ همچنین در زمان
یوسف (علیه‌السلام) یکی از هم زندانیان آن حضرت در رؤیا دید که برای ارباب خود از انگور،
شراب می‌سازد.
انگور اهمیت فراوانی در جزیرة العرب داشته و درآمد بیش‌تر مردم به نوعی به آن وابسته بوده‌است و از آن به أحسن الفواکه، أشرف الفواکه،
ألذّ الفواکه و سلطان الفواکه تعبیر می‌کردند
در اصطلاحات شعرا و حکمای عرب نیز کاربرد بسیاری داشته است
شاید کاربرد انگور در برخی از
آیات قرآن نیز بر اثر فراوانی این میوه در جزیرة العرب و آشنایی ساکنان آن با انگور بوده است، چنان که کافران مکه یکی از پیش شرطهای خود برای ایمان آوردن به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را آن دانستند که حضرت دارای باغی از خرما و انگور باشد
و نیز از برخی آیات چنین برمی‌آید که تهیه شراب از انگور در صدر
اسلام رواج داشته است.
انگور و
آب آن منافع بسیاری دارد
و برگ آن نیز خورده می‌شود
میوه نارس و ترش آن (غوره) و تفاله آن نیز مصرف غذایی و درمانی بسیاری دارد
از محصولات سودمندی که از انگور به‌دست می‌آید
سرکه و
کشمش است.
فقهای
شیعه قائل به وجوب
زکات در کشمش هستند
و آیه ۱۴۱ انعام
:«و ءاتوا حَقَّهُ یَومَ حَصادِهِ» را به
صدقه و
زکات مستحب تعبیر کرده‌اند
بعضی از
اهل‌سنت آیه فوق را دلیل وجوب زکات در انگور می‌دانند
ولی دیگران قائل به وجوب زکات در کشمش هستند.
واژه «عِنَب» و جمع آن «أعناب» ۱۱ بار در قرآن به کار رفته است و در لغت، هم به میوه انگور و هم به درخت آن و هم به مجموع آن دو گفته می‌شود
، چنان‌که در آیه ۲۸ عبس به معنای درخت انگور به کار رفته است البته در آیات دیگری درخت انگور و باغ آن در ضمن واژه‌هایی مانند «حرث»
آمده است در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام)، حرث در آیه شریفه درخت انگور دانسته شده است.
؛
همچنین واژه‌هایی چون:«معروشات»
، «یعرشون»
؛
، «فردوس»
، «خمر»
،«الشّجرة»
، «جنّات»
، «رزق»
، «طعام»
و «شراب»
در ارتباط با انگور دانسته شده است، چنان‌که در دو آیه اخیر از
ابن‌عباس نیز نقل شده که مراد از «رزق» انگور در غیر فصل آن بوده
و «طعام» نیز انگور و انجیر است.
قرآن کریم در آیات بسیاری از انگور یاد کرده است؛ به بار نشستن و رسیدن آن را از نشانه‌های خدا برای
مؤمنان شمرده:«و جَنّت مِن اَعناب و الزَّیتونَ و الرُّمّانَ مُشتَبِهًا و غَیرَ مُتَشبِه انظُروا اِلی ثَمَرِهِ اِذا اَثمَرَ و یَنعِهِ اِنَّ فی ذلِکُم لاََیت لِقَوم یُؤمِنون
و رویش آن را با آب باران نشانه‌ای برای متفکّران به شمار آورده است:«یُنبِتُ لَکُم بِهِ الزَّرعَ والزَّیتونَ و النَّخیلَ والاَعنبَ و مِن کُلِّ الثَّمَرتِ اِنَّ فی ذلِکَ لاَیَةً لِقَوم یَتَفَکَّرون»
همچنین تفاوت آن را با دیگر میوههای باغستان و برتری نسبی آن از برخی میوههای دیگر و خواص ممتازی که دارد با وجود یکسانی زمین و آب در همه آن‌ها از نشانه‌های خداوند برای خردمندان می‌داند:«و جَنّتٌ مِن اَعنب و زَرعٌ و نَخیلٌ صِنوانٌ و غَیرُ صِنوان یُسقی بِماء واحِد و نُفَضِّلُ بَعضَها عَلی بَعض فِی الاُکُلِ اِنَّ فی ذلِکَ لاَیت لِقَوم یَعقِلون»
از نشانه‌های خداوند برای خردمندان این است که انگور هم روزیِ نیکوست و هم از آن شراب می‌سازند:«و‌مِن‌ثَمَرتِ النَّخیلِ و الاَعنبِ تَتَّخِذونَ مِنهُ سَکَرًا و‌رِزقًا حَسَنًا اِنَّ فی ذلِکَ‌لاَیَةً لِقَوم یَعقِلون»
گفتنی است که آیه فوق هیچ دلالتی بر جواز استفاده از
شراب ندارد، بلکه با توجه به این‌که در برابر
رزق نیکو قرار گرفته به زشتی آن نیز اشاره دارد
برخی دیگر آیه را ناظر به شراب ندانسته و گفته‌اند:مقصود از «سَکَراً» نوشیدنیهای گرفته شده از انگور و مقصود از «رِزقاً حَسَناً» غذاهایی است که از انگور تهیه شده است
در روایتی نیز مقصود از «سَکَراً» سرکه دانسته شده است.
انگور جنبه خوراکی دارد:«فَاَنشَأنا لَکُم بِهِ جَنّت مِن نَخیل و اَعنب لَکُم فیها فَوکِهُ کَثیرَةٌ و مِنها تَأکُلون»
و در بهشت نیز از نعمتهای خداوند برای پرهیزگاران است و برای اهمیت ویژه و منافع بسیاری که دارد، در برابر میوههای دیگر از آن به تنهایی یاد شده است
:«اِنَّ لِلمُتَّقینَ مَفازا حَدائِقَ و اَعنبا» .
خدای متعالی کسانی را که از روی ریا و همواره با منت و آزار بخشش می‌کنند به شخصی تشبیه می‌کند که باغ بزرگی از انگور و خرما دارد و خود پیر است و فرزندانی ناتوان دارد و ناگهان گردبادی آتشین آن را می‌سوزاند:«اَیَوَدُّ اَحَدُکُم اَن تَکونَ لَهُ جَنَّةٌ مِن نَخیل و اَعناب تَجری مِن تَحتِهَا الاَنهرُ لَهُ فیها مِن کُلِّ الثَّمَرتِ و اَصابَهُ الکِبَرُ و لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَاَصابَها اِعصارٌ فیهِ نارٌ فَاحتَرَقَت»
؛ همچنین سرگذشت شخصی را نقل می‌کند که دو باغ انگور داشت و به سبب کفران نعمت،
شرک ،
تکبر و ستمکاری، خداوند آن‌ها را نابود کرد:«واضرِب لَهُم مَثَلاً رَجُلَینِ جَعَلنا لاَِحَدِهِما جَنَّتَینِ مِن اَعنب و حَفَفنهُما بِنَخل و جَعَلنا بَینَهُما‌زَرعا و‌اُحیطَ بِثَمَرِه».
خدای سبحان رویش درختان انگور و خرما در زمینی مرده و خشک را از نشانه‌های خود بر زنده کردن موجودات پس از
مرگ می‌شمارد:«و ءایَةٌ لَهُمُ الاَرضُ المَیتَةُ اَحیَینها و اَخرَجنا مِنها حَبًّا فَمِنهُ یَأکُلون و جَعَلنا فیها جَنّت مِن نَخیل و اَعنب و فَجَّرنا فیها مِنَ العُیون
؛ همچنین نعمتهای خوردنی مانند انگور و
زیتون و
خرما را به انسان یادآور می‌شود و به دقت بیش‌تر در چگونگی پدید آمدن آن‌ها و شکرگزاری از خود فرا می‌خواند:«فَلیَنظُرِ الاِنسنُ اِلی طَعامِه فَاَنبَتنا فیها حَبًّا و عِنَبًا و قَضبا».
، «اَفَلا یَشکُرون» .
شایان ذکر است که قرآن کریم در آیات متعددی ایجاد انگور و درخت آن را به خدا نسبت داده است:«و هُوَ الَّذی اَنزَلَ فَاَخرَجنا مِنهُ»
«هُوَ الَّذی اَنزَل یُنبِتُ لَکُم»
، «فَاَنشَأنا»
، «و جَعَلنا فیها»
، «فَاَنبَتنا فیها» ؛
و این امر افزون بر تبیین اهمیت و ارزش انگور، بر این نکته نیز تأکید میورزد که با دیدن نعمتهای الهی باید به آفریدگار آن‌ها پی برد.
دائرة المعارف قران کریم جلد چهارم، برگرفته از مقاله"انگور"
