علیرضا اعرافی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علیرضا اعرافی، در سال ۱۳۳۸ در
شهر میبد واقع در
استان یزد متولد شد. پدرش،
آیتالله محمدابراهیم اعرافی از علمای مشهور یزد و از دوستان نزدیک
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) بود.
وی از آن دسته از شخصیت‌های دینی و علمی است که مکتب اساتید بسیاری را در رشته‌های گوناگون درک کرده است. ایشان پس از اتمام تحصیلات حوزوی به تدریس، تحقیق و تالیف کتب با موضوعات فرهنگی و اسلامی‌سازی علوم انسانی مشغول شد و مؤسسه فرهنگی اشراق و عرفان و مدرسه حوزوی جامعة المصطفی العالمیه را تاسیس کرد.
![آیتالله اعرافی]()
آیتالله اعرافی مسئولیت‌های فرهنگی و سیاسی نظیر عضویت در شورای پژوهش‌های علمی کشور، ریاست مرکز جهانی علوم اسلامی،
مدیر حوزه‌های علمیه،
اعضای فقهای شورای نگهبان،
عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی
و ... را در کارنامه کاری خود دارد.
آیتالله اعرافی به سال ۱۳۳۸ در
شهر میبد در
استان یزد دیده به جهان گشود. پدرش
آیتالله محمدابراهیم اعرافی (رحمة‌الله‌علیه) از علمای
زاهد،
شجاع و مردم‌داری بود که نقشی محوری در احیاء ارزش‌های اسلامی و
شعائر الهی در منطقه و سد محکم در برابر فرهنگ ستیزی و بی‌عدالتی
رژیم پهلوی به‌شمار می‌رفت، او که از دوستان نزدیک
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) بود، سال‌ها قبل از
انقلاب اسلامی با برپایی
نماز جمعه و دعوت مردم به راهپیمایی نقش به‌سزایی در بیداری مردم میبد یزد و تربیت نسلی مومن، عالم و انقلابی برای منتطقه و کشور ایفا کرد.
مادر علیرضا اعرافی نیز از فرزندان آیتالله شیخ
کاظم ملک افضلی اردکانی (رحمة‌الله‌علیه) بود.
آیتالله اعرافی پس از گذراندن
روخوانی قرآن کریم، ادبیات و احکام اولیه در دوران کودکی نزد پدر و اساتید دیگر، به سال ۱۳۴۹ به
قم هجرت کرد و دروس کلاسیک را پی گرفت و به سال ۱۳۵۰ دروس حوزه را آغاز، و به سرعت دروس مقدماتی و دوره سطح حوزه را به پایان برد، به‌گونه‌ای که در سال ۱۳۵۶ در
درس خارج فقه و
اصول بزرگان حوزه حاضر شد آیتالله اعرافی از آن دسته از شخصیت‌های دینی و علمی است که مکتب اساتید بسیاری را در رشته‌های گوناگون درک کرده است.
آیتالله اعرافی، در درس خارج فقه و اصول، شاگرد استادانی چون حضرات آیات
حاج شیخ مرتضی حائری،
فاضل لنکرانی،
وحید خراسانی،
جواد تبریزی،
مکارم شیرازی و
شبیری زنجانی بوده و دروس
اسفار اربعه،
برهان شفا،
فصوص الحکم و
تمهید القواعد را نزد
آیتالله جوادی آملی و بخشی از اسفار را نزد
شهید مطهری آموخت.
وی طی سال‌های تحصیل در حوزه، دروس
فلسفی را نیز نزد
آیتالله مصباح یزدی فرا گرفت و در درس اخلاق استادان خود حضور جدّی داشت و ضمن تحصیل دروس حوزوی زبان‌های عربی و انگلیسی را فرا گرفت. وی علاوه بر موارد فوق از مطالعات در رشته‌های ریاضی و
فلسفه غرب و بسیاری از کتب که فراگیری آنها در حوزه متداول نبود، غافل نشد و در دوره "تعلیم و تربیت" دفتر همکاری حوزه و دانشگاه و نیز
تفسیر المیزان،
آیتالله مشکینی و
علامه حسن‌زاده آملی، کتب
فلسفتنا و اقتصادنا اثر
شهید محمدباقر صدر زیرنظر
آیتالله سیدکاظم حائری و
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید شرکت کرد.
آیتالله اعرافی در زمان تحصیل با پرکردن روزهای تعطیل خود به مباحثه تفسیر المیزان و
نهج البلاغه و سایر کتب علمی پرداخت. سرانجام این حرکت فرهنگی و اجتماعی او به جهت‌دهی مطالعات و پژوهش‌های کتابخانه‌ای و میدانی در تعلیم و تربیت رساند و ضرورت و خلاء در این بخش او بر آن داشت که با نوآوری و تطبیق مباحث موجود در کتب قدما با مباحث امروزین به تدریس فقه التربیه پرداخته و در زمینه علوم انسانی و
فلسفه آن و به ویژه حوزه علوم تربیتی و
فلسفه تربیتی، ابواب جدید فقهی از جمله فقه تربیتی، فقه روابط اجتماعی، فقه اخلاق را پایه‌ریزی کند، به‌گونه‌ای که جایزه علوم انسانی کشور به او اعطاء شد. این جهت‌دهی سال‌ها تحقیق و تبلیغ و تدریس در حالی صورت گرفت که وی در عرصه تدریس، تدریس اسفار اربعه و خارج فقه و اصول را ادامه و با دارا بودن شاگردانی در فقه و اصول و
فلسفه در زمره اعضای
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قرار گیرد.
آیتالله اعرافی به دلیل مطالعات فراوان در علوم مختلف و مشاهده مراکز علمی و حوزوی در بسیاری از کشورهای جهان از نزدیک و حضور فعال در همایش‌ها و کنفرانس علمی و دینی بین المللی در کنار تسلط بر علوم حوزوی و تدریس سطوح عالی حوزه از معدود شخصیت‌های علمی و دینی است که در دوره گذار حوزه‌های علمیه به مقطعی جدید و ورود انقلاب اسلامی به دهه چهارم، یعنی دهه تقابل و تعامل گفتمان‌ها، گفتمان‌ها و پدیده‌ها و نوفکری، سیاسی و اجتماعی را رصد و آسیب‌شناسی و فرصت‌ها و تهدیدها را فهرست می‌کند. آثار و مسئولیت‌های علمی و اجرایی آیتالله اعرافی به خوبی بیانگر جایگاه مذهبی، مردمی، علمی و اخلاقی ایشان است به‌گونه‌ای که او در عین قرار داشتن در جایگاه یکی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و ارتباط با فضلاء و روحانیون و بدنه حوزه و مؤسسات علمی، در قم در جایگاه امام جمعه قم ارتباط تنگاتنگی با مردم داشته و در جایگاه ریاست جامعه المصطفی العالمیه یکی از بزرگترین مراکز علمی و پژوهشی جهان اسلام با نخبگان حوزوی و دانشگاهی
ایران و
جهان در ارتباط است.
عضویت در هیات امنا و رئیس مرکز جهانی علوم اسلامی.
عضویت در شورای فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
عضویت در شورای فرهنگ عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ریاست پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم.
مدیریت گروه علوم تربیتی مؤسسه امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
عضویت در هیات امنای مؤسسه بین المللی هدی.
معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم.
رئیس هیات امنای دانشکده علوم قرآنی میبد.
عضو کنگره دین پژوهان کشور.
عضو هیات امنای دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
عضویت در شورای پژوهش‌های علمی کشور.
عضویت در هیات امنای مرکز جهانی و سازمان مدارس خارج از کشور.
عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی.
مدیر حوزه‌های علمیه.
عضو فقهای شورای نگهبان.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
آیتالله اعرافی، از ابتدای انقلاب اسلامی فعالیت‌های بسیاری را در زمینه علم و فرهنگ به انجام رسانده است. برخی از مسؤولیت‌های وی در عرصه علم و فرهنگ به شرح زیر است:
مدیر مسئول فصلنامه‌های حوزه و دانشگاه.
مدیر مسؤول فصلنامه‌های جستار اقتصادی.
مدیر مسؤول فصلنامه‌های تربیت اسلامی.
مؤسس موسسه اشراق و عرفان: موسسه اشراق و عرفان فعالیت خود را از سال ۱۳۸۶ با نظارت و اشراف علمی آیتالله اعرافی آغاز کرده است. این موسسه در عین تاکید بر اصالت‌های حوزوی، سعی در پاسخگویی به نیازهای معرفتی انسان معاصر دارد؛ از این‌رو ماموریت خود را پژوهش در زمینه، فقه‌های نو و
فلسفه‌های
مضاف بر مبنای روش اجتهادی در راستای نظام سازی اسلامی، پرورش پژوهشگران صاحب‌نظر در عرصه‌های فوق و حرکت در راستای اسلامی سازی علوم انسانی تعیین کرده است.
مؤسس مدرسه حوزوی جامعة المصطفی العالمیه: این موسسه از ادغام مرکز جهانی علوم اسلامی و سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور در سال ۱۳۸۷ توسط آیتالله اعرافی در قم تشکیل شده است. جامعة المصطفی العالمیه نهادی علمی و بین المللی با هدف گسترش علوم اسلامی، انسانی و اجتماعی، با رویکرد آموزشی، پژوهشی و تربیتی، تاسیس شده و در دو نظام آموزشی حوزه‌ای و آکادمیک در قالب ۱۷۰ رشته و گرایش در سطوح نظام آموزشی حوزه‌ای و نظام آموزشی برای دانشجویان ایرانی و خارجی به فعالیت پرداخته است.
علیرضا اعرافی، علاوه بر تحصیل در حوزه، سال‌ها سطوح عالی
فقه،
اصول،
فلسفه و
عرفان را
تدریس کرده و از شخصیت‌های شناخته شده در حوزه و دانشگاه بوده است. وی به‌طور تخصصی در عرصه اسلامی‌سازی علوم انسانی به‌ویژه علوم تربیتی نظریه‌پردازی کرده است. دروس تدریس شده در مراکز و دانشگاهها به قرار زیر است.
تدریس کتاب‌های مربوط به فقه و اصول در دوره سطح حوزه (
حوزه علمیه قم).
تدریس کتاب‌های "
فلسفه اسلامی"، "بدایه"، "نهایه"، "اسفار" و "منطق" (حوزه علمیه قم).
در دوره خارج فقه کتاب‌های "قضاء" و "شهادات و حدود" (حوزه علمیه قم).
تدریس خارج اصول (حوزه علمیه قم).
تدریس "فقه التربیه" (حوزه علمیه قم).
تدریس عرفان اسلامی کتاب "
تمهید القواعد" (مرکز جهانی علوم اسلامی).
تدریس "
فلسفه تعلیم و تربیت" و "تربیت در قرآن و روایات" (دانشگاه تربیت مدرس تهران - دانشگاه تربیت معلم تهران).
تدریس "تربیت اسلامی" (مؤسسه آموزشی - پژوهشی امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) قم و مراکز تخصصی تبلیغ و تفسیر حوزه).
تدریس "
فلسفه اخلاق" (مؤسسه امام خمینی و مراکز تخصصی حوزه).
تدریس
فلسفه دانشگاه سپاه قم.
تدریس فقه و اصول مدرسه عالی قضایی قم.
تدریس دروس معارف در دانشگاه علامه طباطبایی.
آیتالله اعرافی در دوران نهضت همراهی و همگامی با مخالفان و مبارزان را تجربه کرد و در سن ۱۶ سالگی به زندان افتاد، پس از پیروزی انقلاب در سال‌های دفاع مقدس بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت و مشوق رزمندگان اسلام بود.
تاکید بر
ولایت فقیه، پاسداری از ارزش‌های الهی و انسانی به‌دست آمده از خون شهداء، احترام به
مردم‌سالاری دینی و قانون و رای مردم، رسیدگی به نابسامانی‌های اجتماعی چون بیکاری و تورم و رعایت اخلاق و ادب اسلامی در عرصه سیاست و …. از مبانی و دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی ایشان است.
برخی از تالیفات ایشان به قرار زیر است:
۱. آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، جلد دوم.
۲. آرای تربیتی دانشمندان مسلمان: مجموعه پنج جلدی آرای تربیتی دانشمندان مسلمان، مسیر تاریخی اندیشه‌های تربیتی حدود سی متفکر و مربی اسلامی را در دوره اول یعنی از آغاز شکل‌گیری اندیشه اسلامی تا قبل از تماس با تحولات علمی و فنی غرب ترسیم می‌نماید و چگونگی تاثیر آرای
فلسفی یا باورهای دینی را بر دیدگاه‌های خاص تربیتی در اندیشه هر متفکر نمایان می‌سازد. این مجموعه به روش توصیفی آرای برخی از متفکران برجسته را گزارش می‌دهد. متفکران انتخاب شده بر پایه ملاک‌هایی مانند برجستگی علمی و صاحب اثر مکتوب اخلاقی و تربیتی بودن، انتخاب شده است.
علیرضا اعرافی به عنوان فقیهی متخصص در عرصه تعلیم و تربیت با همکاری تعدادی از شاگردان خود به طراحی کلان پروژه «فقه تربیتی» پرداخته و کرسی
درس خارج «فقه تربیتی» را در حوزه علمیه قم به بررسی
احکام شرعی رفتارهای مربیان و متربیان اختصاص داده است. کتاب حاضر اقتباسی است از درس‌های مذکور و برداشتی است از ۹۰ جلسه درسی که در سال‌های ۸۷ تا ۸۹ ارائه شده است. این کتاب از سه فصل تشکیل شده است: کلیات، احکام فراساحتی تربیت فرزند، احکام ویژه ساحت‌های تربیتی.
«التصویر، دراسة فقهیة معاصرة» که بر اساس تدریس علیرضا اعرافی، تحت عنوان «فقه و هنر» به قلم احمد عابدین‌زاده تقریر و از سوی زین‌العابدین شمس‌الدین به عربی برگردان شده، از سری بحث‌های فقه هنر است که در آن به بررسی فقهی کارهای هنری، تصویر، نقاشی و مجسمه‌سازی پرداخته شده است. بحث از هنر دامنه وسیعی دارد که
فلسفه هنر و دانش هنر از جمله آنها هستند و یکی از مباحثی که پیرامون هنر می‌تواند مطرح شود، فقه هنر و بررسی احکام هنرهای گوناگون است.
بحث فقهی فی دراسة
الفلسفة:
فلسفه ورزی و
فلسفه آموزی اهمیت و سابقه دیرینی در اندیشه بشری دارد و مواضع گوناگونی در مورد آن اتحاذ شده است. اثر پیش‌رو در تلاش است تا از منظری فقهی به این بحث چالشی نظر افکند.
فلسفه از دیرباز موافقان و مخالفانی داشته و این موضع‌گیری‌ها معمولا با تکفیر و تحریم‌هایی همراه بوده است. این پژوهش در صدد استخراج حکم فقهی
فلسفه ورزی (اشتغال به
فلسفه و تفکر
فلسفی) و تعلیم و تعلم آن (
فلسفه آموزی) و پیش از آن توجه به حکم فقهی تاملات عقلانی و نظری و روش قیاسی خارج از محدوده
فلسفه‌های موجود است.
هدایت فرایند
تربیت، ضرورتی است که دانش‌هایی چند، برای پاسخگویی بدان به‌کار گرفته شده‌اند؛ اما در این میان، دانشی که باعث حجیت گزاره‌های تاثیرگذار بر فرایند تربیت است، دانش اصیل و پویای «فقه» است، این دانش که در سیر تحول خود، در جدیدترین تحولات علمی خود، با تاسیس گرایش جدید «فقه تربیتی» داعیه‌دار تحقق این مطلوب شده است، کتاب حاضر، با طراحی نظام سوالات مطرح در تربیت فرزند، تلاش نموده است تا پاسخی نیمه استدلالی، به برخی از این سوالات ارائه دهد.
حوزه علمیه (چیستی/ گذشته/ حال/ آینده). این کتاب از چهار بخش تشکیل شده است که عبارتند از:
بخش اول چیستی حوزه علمیه نام دارد که از مباحثی چون تعریف و ماهیت
حوزه علمیه، رسالت و کارکرد حوزه علمیه، تعاملات و ارتباطات حوزه علمیه بحث کرده است. از مباحث قابل اعتنای این بخش، بررسی نقش حوزه عملیه در تمدن‌سازی اسلامی و نقش فرهنگی و سیاسی و اجتماعی است.
بخش دوم به «گذشته حوزه علمیه» پرداخته و حاوی مباحثی است چون: سیر تحولات تاریخی حوزه‌های علمیه، سیر تحولات جغرافیایی حوزه‌ها و ویژگی‌های حوزه در طول تاریخ.
عاشورا که چون خورشیدی بر تارک تاریخ نورافشانی می‌کند، علاوه براین‌که دست‌مایه هنرمندان در خلق آثار هنری و ادبی بوده، مورد بحث و تحلیل عاقلانه اندیشمندان نیز قرار گرفته است. این حادثه عظیم که نقطه عطفی در تاریخ مقابل جبهه
حق و
باطل است، از زوایای مختلف شایسته بررسی و عبرت‌آموزی است. کتاب حاضر برگرفته از بیانات و آثار حضرت آیتالله اعرافی در طول سالیان متمادی به مناسبت‌های مختلف ایراد شده است.
شاید بتوان «
تمدن» را بزرگترین سازه مفهومی دانست که اندیشیدن بدان، در سپهر فکری هر اندیش‌ورزی نیست؛ اما ملاحظه آرمان‌های رهبران جامعه اسلامی و نیز نظر داشت افق ترسیم شده برای نظام اسلامی ایران، حکایت از دست یافتنی شدن «تمدن عظیم اسلامی» دارد. حرکت نظام اسلامی، برای تمدن‌سازی، آنگاه در راستای مبانی و اهداف اصیل اسلامی خواهد بود که پیگیری این هدف والا را با روش اجتهادی و رویکرد فقهی در دستور کار خود قرار دهد. «اجتهاد تمدن ساز» نرم افزار بنیادین برای نیل به «تمدن سازی اسلامی» است.
براستی گذشتگان ما نیز برای فهم و تفسیر یک متن جستجو و تلاشی دراز دامن داشته‌اند؟ از چه زمانی و چرا در رابطه با تفسیر متون ادبی، مقدس و آنچه مربوط به انسان است پرسش‌های گسترده‌ای طرح و به بررسی آنها پرداخته شد؟ شاید انباشت دانسته‌های انسانی در تاریخ بشر و ایجاد گفتمان‌های فرهنگی متفاوت، باعث شد تا در دوره‌هایِ اخیرِ حیاتِ انسان در زمینه تفسیر یک متن کاوش‌هایی پی درپی به وجود آید و دنبال شود.
کتاب روش‌های تربیت، پس از مقدمه، در چهار فصل، سامان یافته است. هر فصل بررسی یکی از روش‌های تربیتی عدالت‌ورزی بین فرزندان،
بازی،
الزام و
اجبار و وفای به وعد را در دستور کار خود قرار داده است. لازم به ذکر است که هر چهار روش مورد بحث در این کتاب، از روش‌های فراساحتی هستند و ترتیب ذکر شده در کتاب، بر اساس گستردگی استفاده از هر روش در ساحت‌های مختلف تربیتی (از عام به خاص) است.
«ضمیر ناخودآگاه» از مباحث مهم و مورد توجه در مجموعه
علوم انسانی به‌ویژه در
روان‌شناسی است که ردپای آن را در شاخه‌های مختلف می‌توان مشاهده کرد؛ با این توضیح که بحث از وجود لایه‌های نهان در وجود انسان با مباحث انسان‌شناختی و علم النفس
فلسفی گره خورده و ممکن است در اندیشه عرفانی
فلسفی و نیز سنت اسلامی به بحثی انتزاعی تبدیل و حداکثر به دایره نخبگانی اعم از
فلاسفه، عارفان و اسلام‌شناسان محدود شده باشد؛ اما در منظومه علوم انسانی، این بحث در شاخه‌های مختلف علوم انسانی منعکس شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
از دیدگاه
فقه اسلامی، رفتارهای آموزشی و تربیتی نیز مانند همه رفتارهای اختیاری مکلفان، حکمی شرعی دارد. فقه تربیتی با هدف تعیین
احکام شرعی رفتارهای اختیاری مکلفان در عرصه
تعلیم و
تربیت، در تلاش است تا با استفاده از روش‌شناسی اجتهادی و استنباطی به این هدف دست یابد و علاوه بر گردآوری گزاره‌های مرتبط با حوزه تربیت با فقه موجود، با نگاهی تخصصی مسائل و پرسش‌های نوین تربیتی را از نظر
شرع بررسی کند.
فقه هنر (مجسمه و نقاشی): بحث از هنر دامنه وسیعی دارد که
فلسفه هنر و دانش هنر از جمله آنها هستند و یکی از مباحثی که پیرامون هنر می‌تواند مطرح شود، فقه هنر و بررسی احکام هنرهای گوناگون است. بی‌شک، فقه جامعه اسلامی همه رفتارهای مکلفان از جمله رفتارهای هنری را شامل می‌شود و هر یک از کارهای هنری مشمول حکمی از
احکام تکلیفی پنج‌گانه می‌شوند. این کتاب از چهار فصل تشکیل شده است که در فصل نخست تحت عنوان کلیات ضمن ارائه تاریخچه‌ای از موضوع به دیدگاه مذاهب مختلف اسلامی در این خصوص اشاره می‌شود.
شاید بتوان تمدن را بزرگترین مفهومی دانست که اندیشیدن بدان در سپهر فکری هر اندیش‌ورزی نیست اما ملاحضه آرمان‌های رهبران جامعه اسلامی و نیز نظر داشت افق ترسیم شده برای نظام اسلامی ایران حکایت دست یافتنی شدن تمدن عظیم اسلامی را دارد. حرکت نظام اسلامی برای تمدن‌سازی آنگاه که در مبانی و اهداف اصیل اسلامی خواهد بود که پیگیری این هدف والا با روش اجتهادی و رویکرد فقهی در دستور کار خود قرار دهد.
جلد اول: تسبیب، اعانه بر اثم، اعانه بر برّ.
دستیابی به معارف و احکام دینی، جز با پیمودن روش اجتهادی ممکن نیست و از سویی، پیمودن مسیر
اجتهاد و بهره‌گیری از توان فقهی در تولید علم، جز با در اختیار داشتن مقدمات علمی لازم آن میسور نیست. در این میان، قواعد فقهی به مثابه‌ی یکی از ابزارهای مهم در اختیار مجتهد، جهت اعتبار بخشی به نتایج استنباطاتش می‌باشد. کتاب حاضر تبیین و تحلیل سه قاعده مهم از قواعد فقهی با عناوین «
تسبیب»، «
اعانه بر اثم» و «
اعانه بر برّ» را در بردارد که کاربردی وسیع در فقه‌های تخصصی و
استنباط احکام فقهی اجتماعی دارد.
کتابی در عالی‌ترین سطح علم و تحقیق برای انتخاب و معرفی نظریه‌های برتر در عرصه علوم انسانی اسلامی کتاب «نظریه» متکی به چاپ مقالاتی نظریه پردازانه است که این مقالات طی فرایندی چند مرحله‌ای توسط داوران برجسته و متخصص ارزیابی شده است. جلد اول این کتاب، شامل مقالاتی است که در نظریه پردازانه بودن آنها توافق نسبی وجود داشته و به اصطلاح نمره قبولی را از داوران گرفته‌اند. فقه تربیتی؛ نظریه‌ای نو و اصیل در تعلیم و تربیت اسلامی نوشته آیتالله اعرافی، نظریه تکاملی بان‌کداری اسلامی نوشته حجت الاسلام و المسلمین سیدعباس موسویان و غیره است.
مکاسب اثر خاتم المجتهدین
شیخ مرتضی انصاری در طول سالیان متمادی مورد شرح و حاشیه‌نگاری فقهای شیعه قرار گرفته و این کتاب فقهی از زمان تالیف توسط شیخ انصاری تاکنون در مکتب تشیع محور بحث‌های خارج فقه
حوزه علمیه بوده است. استاد علیرضا اعرافی طی هشت سال تحصیلی (از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۳) علاوه بر ابداعات و نوآوری‌های در تدریس این کتاب در خلال مباحث مکاسب محرمه در نظم و تبویب نوع چهارم از انواع مکاسب محرمه (التکسب بالافعال المحرم) ساختاری بدیع را پیشنهاد و عرضه نموده است.
کتاب حاضر، درصدد بررسی این مساله است که در صورتِ
تزاحمِ دو
واجبِ مضیق که یکی مهم‌تر از دیگری است، اگر
مکلف با عصیان واجب اهم، به واجبِ مهم (عبادی) اقدام نمود آیا نهی در
عبادت، موجبِ
فساد آن است؟ در پاسخ، سه نظریه ملاکات، ترتب و خطابات قانونی مطرح شده است که کتاب پیش‌رو به بررسی این نظریات اقدام کرده است. دانش
اصول فقه به یکی از پر رونق‌ترین
علوم اسلامی در حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه‌های شیعی تبدیل شده است.
پژوهش حاضر به یکی از اساسی‌ترین و حساس‌ترین موضوعات مطرح در اسلام، یعنی
نفاق می‌پردازد. این موضوع در متون اسلامی ریشه دارد و سابقه طولانی و جنجال برانگیز آن در تاریخ اسلام، قابل توجه است. طرح و بررسی این موضوع، به دلیل مطرح بودن در
قرآن،
سنت و نیز قرار گرفتن به صورت یک جریان عمیق در تاریخ مسلمانان، ضرورت دارد. نفاق‌شناسی و تجزیه و تحلیل بنیادها و ابعاد آن، به‌منزله بخشی از تاریخ و تحلیل جریانی است که سهم به‌سزایی در شکست‌ها داشته است. همچنین رویارویی
انقلاب اسلامی با نفاق و منافقان در طیف‌های گوناگون …
در بخش نخست این کتاب با عنوان حوزه شامل تعریف و تاریخ تطور حوزه‌های علمیه شیعه، رسالت و وظایف حوزه، مزیت‌های تاریخی حوزه‌های شیعه که اشاره به سنت‌های آموزشی، اخلاقی و تربیتی دارد و همچنین مزیت‌های حوزه در دوره معاصر مورد تبیین قرار گرفته است. نویسنده کتاب که خود از اعضای
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و از اساتید حوزه و دانشگاه است در بخش دوم این کتاب به آسیب‌شناسی حوزه معاصر با راه‌های برون رفت از این آسیب‌ها پرداخته است.
«هرمنوتیک» قلمروی مطالعاتی است که در فضای اندیشه و فرهنگ غربی شکل گرفته و در سال‌های اخیر، توجه اندیشمندانی از مجامع علمی دانشگاهی و حوزوی جهان اسلام را نیز به خود معطوف نموده است. فارغ از اینکه توجه به این موضوع در
مسیحیت، با انگیزه خدمت به معرفت دینی و یا با غرض تقابل با آن بوده، به هر حال، پرداختن به این بحث در
اسلام، به دلیل تفاوت جایگاه متن دینی و نیز نحوه مرجعیت دینی، کار کردی کاملا متفاوت از مسیحیت دارد.
آرامش روان از منظر اسلام.
آسیب شناسی، روش شناختی و راه حل‌ها.
بازسازی نظام تعلیم و تربیت اسلامی.
پژوهش در حوزه: روش شناختی و راه حل‌ها.
پژوهش‌های حوزوی، ظرافت‌ها و چالش‌ها.
تاملات و اقتراحاتی در باب اسلامی کردن دانشگاهها.
تعلیم و تربیت از دیدگاه ابن خلدون.
حدود آزادی بیان.
حوزه و دانشگاه و اقتضائات همگرائی.
روابط عمومی و ارزش‌ها .
روش‌شناسی استنباط آموزه‌های تربیتی در آینه سیره و کلام امام علی (علیه‌السّلام) .
روش‌های استنباط آداب تعلیم و تربیت.
طرحی در باب مفاهیم و مضامین روان شناختی اسلام.
مفهوم شناسی مشاوره دینی.
مناسبات علم و دین.
مناسبات علم و دین (۲).
ن و القلم و ما یسطرون.
نقد و بررسی وحدت حوزه و دانشگاه.
نقد و بررسی وحدت حوزه و دانشگاه در دو دهه اخیر.
گاهی به کارنامه دفتر.
نگرش به حکومت و مدیریت از منظر امام علی (علیه‌السّلام).
وحدت حوزه و دانشگاه، «هست»ها و «باید»ها/ گفت و گو.
وحدت حوزه و دانشگاه، بیم‌ها و امیدها.
پایگاه اطلاع رسانی شورای عالی حوزه‌های علمیه، برگرفته از «زندگی نامه حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا اعرافی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۴/۲۵. پایگاه اطلاع رسانی حوزه، برگرفته از «انتخابات مجلس خبرگان رهبری، معرفی نامزدهای خبرگان رهبری، علیرضا اعرافی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۴/۲۵.
