عدل (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَدل (به فتح عین) از
واژگان نهج البلاغه به معنای برابری و همچنین به معنای میل کردن، انحراف و
ظلم نیز امده است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره عدل و
عدالت خدا و ... از این واژه استفاده نموده است.
عَدل به معنای برابری آمده است. و آنچه گفته‌اند از قبیل: مثل،
فدیه، ضدّ جور، همه از مصادیق اوّل هستند. عدل مصدر و اسم مصدر هر دو آمده است. ایضا عدل و عدول به معنی میل کردن و انحراف و ظلم آمده است.
در
مجمع البیان آمده: فرق بین عدل (به کسر اول) و عدل (به فتح اوّل) آن است که اولی به معنی مثل و دیگری به معنی بدل و عوض شی‌ء است.
امام (صلوات‌الله‌علیه) درباره
حق تعالی فرموده است:
«وَعَدَلَ فِي كُلِّ مَا قَضَى، وَعَلِمَ مَا يَمْضِي وَمَا مَضَى» «در هر چه حکم کرده به
عدالت حکم کرده است و می‌داند آنچه را که می‌گذرد و آنچه را که گذشته است.»
(شرح‌های خطبه:
)
و نیز فرموده:
«وَأَشْهَدُ أَنَّهُ عَدْلٌ عَدَلَ، وَحَكَمٌ فَصَلَ» «گواهی می‌دهم که
خدا یکپارچه عدالت است و کار به عدالت کرده است و او داور و حاکم است و به عدالت
داوری کرده است.»
(شرح‌های خطبه:
)
از حضرت جواب سوال که عدالت بهتر است یا
جود فرمود:
«وسئل (عليه‌السلام) أَيّما أَفضل: العدل، أَو الجود؟ فقال: الْعَدْلُ يَضَعُ الاُْمُورَ مَوَاضِعَهَا، والْجُودُ يُخْرِجُهَا عَنْ جِهَتِهَا، وَالْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ، وَالْجُودُ عَارضٌ خَاصٌّ، فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَأَفْضَلُهُمَا.» «از آن حضرت سوال شد. عدالت بهتر است یا جود و بخشش فرمود: عدالت هر شی‌ء را در جای خودش می‌گذارد ولی جود و بخشش شی‌ء را از جهت خودش خارج می‌کند، عدالت
سیاست و اداره‌کننده عمومی است ولی بذل پیشامد خصوصی است، پس عدل اشرف و افضل هر دو است.»
(شرح‌های حکمت:
)
عدالت گذاشتن هر چیز در محلّ خود است ولی بذل آن است که کسی را بدون آنکه مستحق و در مسیر عدالت باشد بدهی زیرا کاری نکرده است، از آن طرف عدالت جامعه را اداره می‌کند ولی بذل یک وضع ناگهانی و گاه گاهی است که به کسی چیزی بدهی پس عدل افضل است.
راجع به «تیول»های عثمان فرمود:
«وَاللهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ، وَمُلِكَ بِهِ الاِْمَاءُ، لَرَدَدْتُهُ; فَإِنَّ في العَدْلِ سَعَةً، وَمَنْ ضَاقَ عَلَيْهِ العَدْلُ، فَالجَوْرُ عَلَيْهِ أَضيَقُ!» «به خدا قسم اگر معلوم شود که با آن
تیول، زنان تزویج شده و کنیزان خریداری شده است همه را به
بیت المال برمی‌گردانم، چون در عدالت وسعت و فراخی هست و هر کس عدل بر او تنگ شده و نتوانست با عدل اداره امور کند، ظلم بر او تنگ‌تر خواهد بود (زیرا در صورت ظلم احتمال قیام مردم است).»
(شرح‌های خطبه:
)(گویند: حضرت در روز دوم خلافت خویش این سخنان را فرموده است.)
درباره
حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده است:
«وَخَتَمَ بِهِ الْوَحْيَ، فَجَاهَدَ فِي اللهِ الْمُدْبِرِينَ عَنْهُ، وَالْعَادِلِينَ بِهِ.» «
وحی را با آن حضرت ختم کرد و او با اعراض‌کنندگان از خدا و با شریک قرار دهندگان به خدا، جنگید.»
(شرح‌های خطبه:
)
موارد بسیاری از این ماده در
نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «عدل»، ج۲، ص۷۰۵.
