• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ضَریع (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مقالات مرتبط: ضَریع (لغات‌قرآن).


ضَریع (به فتح ضاد و کسر راء) از واژگان قرآن کریم به معنای طعام اهل جهنّم است که نه‌ سیر می‌کند و نه فربه می‌گرداند. بنا بر گفته لغت‌شناسان ضریع در اصل نوعی علف است که شتر آن‌را می‌خورد. در قرآن کریم چهار گونه طعام برای اهل عذاب ذکر شده که با نام زقوم، غسلین، ضریع و طعام گلوگیر به کار برده شده است.



ضَریع طعام اهل جهنّم است که نه‌ سیر می‌کند و نه فربه می‌گرداند. در النهایه گوید: آن علفی است در حجاز، خارهای بزرگ دارد، به آن شبرق گویند. در مجمع البیان فرموده: علفی است که شتر آن‌را می‌خورد نفع و ضرری ندارد.
علت این تسمیه آن است که ضریع به شتر مشتبه می‌شود و آن‌را علف دیگر می‌داند و اصل مضارعه به معنی مشابهت است. جوهری گوید: آن خشکیده علف شبرق است، ایضا در جوامع الجامع و الکشاف آمده: آن خشکیده علف شبرق است و از جنس خار می‌باشد، تا تر است شتر آن‌را می‌چرد و چون خشکید از آن کنار می‌شود، آن سمّ قاتل است. در الصحاح و الکشاف نقل شده که شاعر گفته است:
وَ حُبِسْنَ فِی هَزَمِ‌ الضَّرِیعِ‌ فَکُلُّهَاحَدْبَاءُ دَامِیَةُ الْیَدَیْنِ حَرُودٌ

یعنی: شتران در ضریع شکسته حبس شدند در نتیجه، همه آنها پشت خمیده، دست‌ها زخمی و خشمگین‌اند.


(لَیْسَ لَهُمْ طَعامٌ اِلَّا مِنْ‌ ضَرِیعٍ‌ • لا یُسْمِنُ وَ لا یُغْنِی مِنْ جُوعٍ) (غذايى جز از ضريع [گياهى نامطبوع‌] ندارند؛ • كه نه آنها را فربه مى‌كند و نه از گرسنگى مى‌رهاند.)
باید دانست: ضریع در آیه نکره است. یعنی ضریع بخصوصی است و این صفت دارد که نه از گرسنگی سیر می‌کند و نه لاغر را فربه می‌گرداند.
چنانکه در مجمع البیان از ابن عباس از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده: ضریع چیزی است در آتش دوزخ می‌باشد خار مانند، تلخ‌تر از صبر، بدبوتر از مردار، سوزان‌تر از آتش، خدا آن را ضریع نامیده است.


مناسب است آیاتی‌که درباره طعام اهل عذاب آمده در اینجا نقل شود:
اول- زقوم: (اِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ• طَعامُ الْاَثِیمِ • کَالْمُهْلِ یَغْلِی فِی الْبُطُونِ) (به يقين درخت زقّوم، • غذاى گنهكاران است، • همانند فلز گداخته در شكم‌ها مى‌جوشد.) مشروح آن در «زقوم» گذشت.
دوم- غسلین: (فَلَیْسَ لَهُ الْیَوْمَ‌هاهُنا حَمِیمٌ • وَ لا طَعامٌ اِلَّا مِنْ غِسْلِینٍ • لا یَاْکُلُهُ اِلَّا الْخاطِؤُنَ) (از اين‌رو امروز هم در اين‌جا دوستى صميمى ندارد، • و نه طعامى، جز از چرک و خون. • طعامى كه جز خطاكاران آن‌را نمى‌خورند.)
شاید غسلین آشامیدنی و صدید باشد که فرموده‌ (مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَ یُسْقی‌ مِنْ ماءٍ صَدِیدٍ • یَتَجَرَّعُهُ وَ لا یَکادُ یُسِیغُهُ...) (به دنبال او جهنم خواهد بود؛ و از آب بد بوى متعفّنى نوشانده مى‌شود. • آن‌را جرعه جرعه سر مى‌كشد؛ و هرگز حاضر نيست به ميل خود آن را بياشامد.)
سوم- ضریع است که گفته شد.
چهارم- طعام گلوگیر: (اِنَّ لَدَیْنا اَنْکالًا وَ جَحِیماً • وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ...) (كه براى آنها نزد ما غل و زنجيرها و آتش دوزخ است، • و غذايى گلوگير،..) به احتمال قوی این یکی از طعام‌های سه‌گانه فوق یا همه آنهاست.
باید دانست: مفهوم آیه ضریع و غسلین نفی طعام دیگر است، لذا باید هر دو یکی باشند و یا هر یک مخصوص به گروهی از دوزخیان باشد.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۱۸۱-۱۸۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۵۰۶.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۴، ص۳۶۴.    
۴. ابن اثیر، النهایه فی غریب الحدیث والاثر، ج۳، ص۸۵.    
۵. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۳۵.    
۶. جوهری، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۳، ص۱۲۴۹.    
۷. شیخ طبرسی، جوامع الجامع، ج۳، ص۷۷۵.    
۸. زمخشری، الکشّاف، ج۴، ص۷۴۲.    
۹. جوهری، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۳، ص۱۲۴۹.    
۱۰. زمخشری، الکشّاف، ج۴، ص۷۴۲.    
۱۱. غاشیة/سوره۸۸، آیه۶ و ۷.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۲.    
۱۳. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۳۶.    
۱۴. دخان/سوره۴۴، آیه۴۳- ۴۵.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۹۸.    
۱۶. حاقه/سوره۶۹، آیه۳۵- ۳۷.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۸.    
۱۸. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۱۶ و ۱۷.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۵۷.    
۲۰. مزمل/سوره۷۳، آیه۱۲ و ۱۳.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۴.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ضریع»، ج۴، ص۱۸۱-۱۸۳.    






جعبه ابزار