ضروب اشکال مختلطات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

ضروب اشکال مختلطات، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای صور مختلف اَشکال قیاس‌های متشکل از قضایای موجهه است.

---

«ضرب»، کیفیت ایجاب و سلب و کلی و جزئی‌ بودن دو مقدمه نسبت به یکدیگر است. «شکل»، هیئتی است که از کیفیت ارتباط حد وسط با دو حد دیگر (حد اصغر و حد اکبر)، در دو مقدمه قیاس، از لحاظ موضوع یا محمول‌ بودن حاصل می‌شود. «مختلطات» قیاس‌هایی است که مقدمات آن از قضایای موجهه تشکیل شود. بنابراین مراد از ضروب اشکال مختلطات، حالت‌ها و هیئت‌های قرار گرفتن دو مقدمه نسبت به یکدیگر به صورت یکی از اَشکال چهارگانه قیاس‌های مختلط است.

---

هر یک از اشکال چهارگانه دارای شانزده ضرب است، چرا که صغرا و کبرای هر یک ممکن است موجبه کلیه یا موجبه جزئیه و سالبه کلیه یا سالبه جزئیه باشد، از همین رو ضروب اشکال مختلطات به ضروب شکل اول مختلطات، شکل دوم مختلطات، شکل سوم مختلطات و شکل چهارم مختلطات تقسیم می‌شود.
از طرف دیگر در مختلطات، هر یک از دو مقدمه قیاس ممکن است به یکی از اصناف جهات (اعم از: مرکب و بسیط) مقیّد شود؛ پس برای هر ضربی از شکلی، به عدد حاصل‌ضرب اقسام موجهات در خودش، اختلاط متصور است؛ مثلاً اگر عدد قضایای موجهه چنان‌که معمول است، سیزده عدد، اعتبار شود حاصل‌ضرب عدد سیزده در خودش (که ۱۶۹باشد) مجموع مختلطات هر ضربی خواهد بود که ناچار نتایج این صورت‌های بسیار، به یک قرار نیست. در هر یک از اشکال چهارگانه ممکن است این ضروب تحقق پیدا کند و با توجه به دارا بودن یا فقدان شرایط انتاج، به ضروب منتج و ضروب غیر منتج تقسیم می‌شوند.
بنابراین ضروب اشکال مختلطات بر چهار قسم است: ۱. ضروب شکل اول مختلطات؛ ۲. ضروب شکل دوم مختلطات؛ ۳. ضروب شکل سوم مختلطات؛ ۴. ضروب شکل چهارم مختلطات.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---