ضروب شکل چهارم مختلطات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضروب شکل چهارم مختلطات، به‌معنای صور مختلف
شکل چهارم قیاسِ متشکل از قضایای موجّهه است.
قیاس به لحاظ اینکه در مقدمات تشکیل دهنده آن، جهت، ذکر شده باشد یا نه، به مطلقات و مختلطات تقسیم می‌شود. قیاس‌های مختلط در قالب هر یک از
اشکال چهارگانه قرار می‌گیرند؛ بنابراین منظور «از ضروب شکل چهارم مختلطات» حالت‌ها و کیفیت
ایجاب و
سلب و
کلی و جزئی بودن دو مقدمه و نوع موجهه در دو قضیه‌ای است که در قالب شکل چهارم قرار گرفته است.
اگر تعداد
قضایای موجهه اعم از بسیطه و مرکبه را سیزده قسم به حساب آوریم حاصل‌ضرب سیزده در سیزده، ۱۶۹ صورت می‌شود. شکل چهارم با توجه به شرایط انتاج از لحاظ
کمّ و
کیف، پنج ضرب منتج دارد. ضرب اول از دو
موجبه کلیه تشکیل می‌شود و نتیجه آن
موجبه جزئیه است. ضرب دوم از دو موجبه تشکیل می‌شود که کبرای آن جزئی و نتیجه آن موجبه جزئیه است. ضرب سوم از دو کلیه تشکیل می‌شود که صغرای آن سالبه است. ضرب چهارم، عکس ضرب سوم است؛ یعنی از دو کلیه تشکیل می‌شود که کبرای آن سالبه و نتیجه آن سالبه جزئیه است. ضرب پنجم از صغرای موجبه جزئیه و کبرای سالبه کلیه تشکیل می‌شود و نتیجه آن سالبه جزئیه است. اینها پنج ضرب است که در
قضایای بسیط آمده است و از
قضایای مرکبه، سه ضرب ششم، هفتم و هشتم به آنها اضافه می‌شود؛ ضرب ششم که از صغرای موجبه کلیه و کبرای سالبه جزئیه قابل انعکاس تشکیل می‌شود و ضرب هفتم عکس ضرب ششم است، به شرط آنکه یک
قضیه عرفیه عامه با کبرای آن صادق باشد. ضرب هشتم صغرای آن، سالبه کلیه و کبرای آن موجبه جزئیه است که هر دو یا
مشروطه بسیطه و یا
عرفیه بسیطه است و یا اینکه یکی مشروطه و دیگری عرفیه و صغرای این دو خاصه باشد.
شکل چهارم به حسب
جهت نیز دارای پنج شرط است، ضروبی که دارای شرایط جهتی این شکل باشد، منتج و ضروب فاقد شرایط، عقیم و غیر منتج است. منتج از اختلاطات به حسب شرایط مذکوره در هر یک از ضرب اول و دوم، ۱۲۱ صورت است که حاصل‌ضرب موجهات فعلیه یازده‌گانه در خود آنهاست. در ضرب سوم، ۴۶ صورت، منتج می‌شود که حاصل‌ضرب صغریین دائمتین با فعلیات یازده‌گانه و صغریات مشروطتین و عرفیتین با شش تا سالبه منعکسه است. همچنین در ضرب چهارم و پنجم، ۶۶ صورت می‌شود که حاصل‌ضرب صغریات فعلیه یازده‌گانه با شش تا سالبه منعکسه است. در ضرب ششم و هشتم، ۱۲ صورت، منتج است که حاصل‌ضرب صغریین خاصتین با شش تا سالبه منعکسه است. در ضرب هفتم، ۲۲ صورت، منتج است که از ضرب کبریین خاصتین با فعلیات یازده‌گانه حاصل می‌شود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروب شکل چهارم مختلطات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
