شعرای مشهور اهل بیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در طول چهارده قرنی که از
اسلام می‌گذرد شعرای متعددی با زبان ماندگار
شعر در
مدح و رثای
اهل بیت (علیهم‌السّلام) بالاخص در رابطه با
حماسه عاشورای حسینی و مظلومیت‌های اهل بیت (علیهم‌السّلام) به سرودن شعر پرداخته و به نشر
فضایل و
مناقب ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) در قالب شعر جامع عمل پوشانده‌اند.
شعرای دوستار اهل بیت (علیهم‌السّلام) از همان قرون ابتدائی اسلام و در دوران سیاه
استبداد اموی و عباسی همواره حاکمان خود سر و هوسران و
غاصب را به شدت نکوهیده و به افشاگری آنان پرداخته و رهبران راستین و
مظلوم خویش را ستوده، و در این راه غرامتهای سنگین پرداخته‌اند.هاشمیّات
کُمیت، مراثی
دِعبل و مدایح
سید اسماعیل حِمیَری و... نمونه‌هایی از این دسته است.
شعرای دوستدار اهل بیت در عهد امامان معصوم (علیهم‌السّلام) تنها به جنبه بُکائی شعر اکتفا نمی‌کردند، بلکه فریاد می‌زدند، می‌خروشیدند و گوش دشمن را می‌خراشیدند. می‌کوشیدند تا خفتگان را بیدار و بی خبران را آگاه کنند. می‌کوشیدند که
مکتب زندگی بخش اهل بیت را
احیا کنند و نقاب
تزویر را از چهره‌ی زشت دشمنان
حق و
عدالت به یک سو نهند. لذا در این مبارزه بسیاری از شاعران اهل بیت، سالهائی از عمر خود را به آوارگی و یا در زندان گذرانیده‌اند و یا همواره دار خویش را بر دوش داشته‌اند. چنانکه دِعبل خزاعی گفته است: پنجاه سال است که دار خویش را بر دوش خود حمل می‌کنم.
شاعران اهل بیت از آن جا که در خلال
مدح آل
محمد (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ) حقایق دین و صفات لازم
حاکم دینی را یاد می‌کردند و با ذکر صفات اسلامی
امامان و مقایسه و
تحقیر زمامداران دلها را به حق و حکومت حق توجه می‌دادند برای حکومتهای
فاسد، خطری بزرگ محسوب می‌شدند و از جانب حاکمان، تحت
تعقیب و آزار و حتی به
قتل می‌رسیدند.
در این زمینه
شاعران عرب چه ازلحاظ کثرت و چه از لحاظ محتوای سخن بر شاعران فارسی گوی برتری دارند. در این مختصر به برخی از شعرای مشهور اشاره می‌شود:
ابو المستهل
کُمیت بن زید اسدی (۶۰-۱۲۶ هـ) یکی از بهترین شاعران و از اولین شعرایی است که در مدح و
منقبت اهل بیت (علیهم‌السّلام) شعر گفته و در این راستا متحمل سختی و مشقت نیز شده است او اول کسی است که
استدلال و
احتجاج در شعر را به
شیعه آموخت و نیز نخستین سراینده
هاشمیات می‌باشد.
ابو علی
دعبل خزاعی (۱۴۸-۲۴۶ هـ) از بزرگان شعرای عرب در دوره
عباسیان بوده و عالمی‌بلند مرتبه و آشنا به ایام العرب و طبقات الشعراء،
متکلم ماهر و
فصیح و خبره در انواع شعر بوده حضور سه امام شیعه یعنی
امام کاظم و
امام رضا و
امام جواد (علیهم‌السّلام) را درک کرده و دیوان شعری دارد که در آن بیشتر به مدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌پردازد. و
قصیده تائیّه از معروفترین قصاید این شاعر اهل بیت می‌باشد که آن را برای امام رضا (علیه‌السّلام ) خواند.
ابو‌هاشم (ابو عامر)
اسماعیل بن محمد معروف به
سید حمیری (۱۰۵-۱۷۳ هـ) از ادبا و شعرای مشهور
عرب و از بزرگان شعرای اهل بیت (علیهم‌السّلام) به شمار می‌آید سید حمیری در ابتدا از
خوارج بود وقتی که بی اساس بودن این گروه برایش روشن شد به
کیسانیه رو آورد و در این عقیده نیز نتوانست دوام بیاورد در نهایت نور حقیقت در دلش روشن شده و به حقانیت
شیعه امامی پی برد و شیعه امامی‌شد و شرف حضور به محضر
امام صادق و امام کاظم (علیهما‌السّلام) نائل گردیده و با آن حضرات ملاقات نمود از سید حمیری دیوان شعری باقی است که در مدح و مراثی اهل بیت (علیهم‌السّلام) سروده است.
حارث بن ابی العلاءسعید بن حمدان مکنی به
ابو فراس از ادیبان بزرگ و شعرای اهل بیت در قرن چهارم هجری بوده، اشعار او در ساده و روان بودن و جذابیت معروف است و اشعار وی نوعاً در
حماسه و
مباهات بوده و در مدایح اهل بیت
عصمت (علیهم‌السّلام) قصائد بسیاری سروده است
قصیدة میمیه او که به
شافیه نیز معروف است در منقبت اهل بیت (علیهم‌السّلام) و مظلومیت خاندان
رسالت و ظلم
بنی عباس انشاء گردیده است و دارای پنجاه و چهار بیت است در نهایت شهرت و دارای تمام
فصاحت و
بلاغت می‌باشد.
شیخ
صفی الدین حلی(۶۷۷-۷۵۲ هـ) ادیب و شاعر بزرگ شیعه و از شاگردان
علامه حلی و جزو دانشمندان شیعه محسوب می‌شود و یکی از شاعران بزرگ شیعه است که در سدة هشتم اسلامی‌در مدح و منقبت
پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) اشعار بسیاری سروده است.
شیخ تقی الدین
ابراهیم بن علی معروف به
کفعمی(۸۴۰-۹۰۰ هـ) از مشاهیر علما
لبنان و از ادبای بزرگ عصر خود بوده و دیوان شعری در مدح و رثای اهل بیت و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) دارد.
فرید الدین عطار نیشابوری (متوفای ۶۲۷ هـ) شاعر معروف فارسی گوی ایران اگر چه خیلی‌ها بر این اعتقادند که او سنی بوده ولی اشعاری که در کتاب
مظهر العجایب وی درباره ائمه اهل بیت (علیهم‌السّلام) مخصوصاً حضرت علی (علیه‌السّلام) گفته است گویای علاقه او به اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌باشد.
عطار این کتاب را در شان
انسان کامل نوشته و مصداق آن را حضرت
امیرالمؤمنین امام علی (علیه‌السّلام) که مظهر کامل
کمال انسانی و انسان کامل است قرار داده در واقع این کتاب در شان امام علی (علیه‌السّلام) است. و از نظر عطار این کتاب بهترین و ارزشمند‌ترین اثر وی است.
مرا مظهر بود چشم کتبها ازو ظاهر شود پنهان و پیدا
عطار در این کتاب ارادت کامل خود به حضرت علی و
ائمه طاهرین (علیهم‌السّلام) را به نحوی نشان می‌دهد. با این که عطار و شعرای معاصر او مانند
مولوی،
حافظ،
سعدی،
سنایی،
نظامی و... در زمانی زندگی می‌کردند که
شیعه و دوستداران اهل بیت به راحتی نمی‌توانستند اظهار عقیده کنند و از طرف حکام وقت در تنگنا بودند. با این حال دیوان‌ها و کتب آنان مملو از اشعاری است که در عظمت مقام و مرتبت اهل بیت و نقش آنها در نظام هستی سروده‌اند.
این چند بیت از مظهر العجایب عطار است:
جـملــه فرزندان حیدر ز اولـیـا جمله یک نورند حق کرد این ندا
پاک و معصوم و مطهّر چون نبی‌ایــن سخن را می‌نداند هر صبی
سالـکــان کـار حق ایشان بُدنـد مظهـر انــوار حـق ایشان بـدنـد
کمال الدین
محتشم کاشانی (متوفای ۹۹۶ هـ) از شعرای دوره صفوی است و با توجه به این که در این دوره فضای مناسبی برای شیعه بوجود آمده بود و از طرفی هم
پادشاهان صفوی در این دوره
مذهب شیعه را در ایران رسمی‌کرده و از آن
حمایت نمودند شعرای مهمی‌پا به عرصه وجود گذاشتند و بالاخص در مورد اهل بیت رسالت (علیهم‌السّلام) شعرها سرودند که از معروفترین آنها محتشم کاشانی است که با سرودن
مرثیه دوازده بند خود که شاید در
ادبیات فارسی اولین نمونه از این طرز شعر باشد. با آن که قرنها از سرودن آن می‌گذرد و هزاران شاعر به پیروی از وی به ترکیب بند‌های مختلف پرداخته‌اند به جرات می‌توان گفت که هنوز هیچ کدام گیرائی و تاثیر عمق آن در روح نمی‌رسد.
(
محمد بن حسام الدین) از شاعران مشهور سده نهم، سخن سرای توانا و عالمی‌بلند همت بوده که عمری را در ستایش خاندان رسول گذرانده است.
شیخ
محمد حسین غروی اصفهانی (معروف به کمپانی)،
عالم و
حکیم دوره اخیر عالم تشیع است. در ۲ محرم ۱۲۹۶ هـ ق در
کاظمین دیده به جهان گشود. وی با حمایت پدر که از
بازرگانان متدین بود، تحصیلات دینی خود را با
جدیت شروع و ادامه داد. اساتید او شیخ
محمد حسن توبیرکانی، آقا
سید محمد فشارکی اصفهانی و حاج
آقا رضا همدانی هستند و بعداً از شاگردان
آخوند خراسانی گردید. محضر تدریس او بسیار دقیق بود. او علاوه بر
فقه و
کلام در علوم
تفسیر،
حکمت،
تاریخ،
ادبیات و
عرفان نیز مهارت داشت.
در
فلسفه حکیمی‌عرفان مشرب و در
اخلاق و
سیر و سلوک به مقام مشهور رسیده بود. دیوان اشعار او حاوی اشعار زیبا در مدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) و موضوعات دیگر است. نیز از این عالم بزرگوار ۱۰ کتاب و رساله بر جای مانده است. وی در سپیده دم ۵ ذی حجه ۱۶۱۱ هـ ق در اثر
سکته قلبی درگذشت و پیکر پاکش در کنار مقبره
علامه حلی در نجف به خاک سپرده شد.
ابوالقاسم
اسماعیل بن عبّاد فرزند عباس ملقب به صاحب و مشهور به
صاحب بن عبّاد به سال ۳۲۶ ق در
اصفهان دیده به جهان گشود.
پدر و اجداد صاحب از بزرگان و سرشناسان اصفهان بوده و مرتبه
وزارت داشتند. عباس پدر صاحب بدان مرتبه از بزرگی و احترام رسیده بود که مردم او را «شیخ امین» می‌گفتند.
پدر صاحب و همسرش نهایت کوشش خود را در
تربیت فرزند خود به کار بستند. اولین
استاد صاحب، پدرش پس از فراگیری مقدمات به
تحصیل فقه، حدیث، تفسیر، کلام و دیگر علوم رایج پرداخت.
پس از چندی که او خود را از اساتید و بزرگان اصفهان بی‌نیاز دید به «
ری» که از مراکز علم و ادب آن زمان بود
مهاجرت کرد و در آن شهر به حلقه درس «
ابن عمید» وزیر دانشمند و شهیر
آل بویه پیوست. ابن عمید توانایی «صاحب» در انشای متون ادبی را مشاهده کرد و او را از نویسندگان مقام
وزارت قرار داد.
کاردانی و توانایی صاحب در انجام این امور، راه پیشرفت را بر او هموار ساخت تا آنجا که چون
رکن الدوله، فرزندش
مؤیّد الدوله را به حکومت اصفهان منصوب کرد. صاحب نیز در مقام دبیری او و نویسندگی وی به زادگاهش اصفهان بازگشت.
بسیاری از بزرگان به
تشیع و برخی به دوازده امامی‌بودن او تصریح کرده‌اند.
سید بن طاووس،
شیخ صدوق،
علامه مجلسی،
شیخ حر عاملی،
شیخ بهایی، شیخ
آقا بزرگ طهرانی، شیخ
عباس قمی،
علامه امینی و بسیاری دیگر از این جمله‌اند. جز تصریح بزرگان، دقت در اشعاری که از صاحب باقی مانده و شور و شوق او به
ولایت و دوستی ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) بهترین شاهد بر تشیع این شخصیت بزرگ است.
سایت‌اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شعرای مشهور اهل بیت(ع)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۵
