بخش مهمی از کتابهای حسبه به بیان ویژگیها و وظایفمتولیان حسبه اختصاص دارد، این مباحث در کتابهای فقهی چشمگیرتر است، در منابعتاریخی و سرگذشتنامهها نیز بیش از آنکه به پدیده حسبه اشاره شود، به سرگذشت و اقدامات محتسبان توجه شده است؛ ازاینرو، هرگونه بحث درباره حسبه، بدون توجه به گزارشهای تاریخی و مباحث نظری درباره متولیان حسبه (محتسبان)، ناقص و نارسا مینماید.
عمدهترین مباحثی که در شناخت محتسب برای شناسایی پدیده حسبه اهمیت دارد، مباحثی چون وظایف محتسب و سازمان یا فرد مافوق او و جدا کردن وظایف او از صاحبمنصبانی چون شرطه و قاضی است، که وظایفی تا اندازهای مشابه دارند.