• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شروط محتسب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


شروط محتسب به آن شروط و ویژگی‌هایی گفته می‌شود که برای انتخاب محتسب در نظر گرفته می‌شود.



بخش مهمی از کتاب‌های حسبه به بیان ویژگی‌ها و وظایف متولیان حسبه اختصاص دارد، این مباحث در کتاب‌های فقهی چشمگیرتر است، در منابع تاریخی و سرگذشتنامه‌ها نیز بیش از آن‌که به پدیده حسبه اشاره شود، به سرگذشت و اقدامات محتسبان توجه شده است؛ ازاین‌رو، هرگونه بحث درباره حسبه، بدون توجه به گزارش‌های تاریخی و مباحث نظری درباره متولیان حسبه (محتسبان)، ناقص و نارسا می‌نماید.
عمده‌‌ترین مباحثی که در شناخت محتسب برای شناسایی پدیده حسبه اهمیت دارد، مباحثی چون وظایف محتسب و سازمان یا فرد مافوق او و جدا کردن وظایف او از صاحب‌منصبانی چون شرطه و قاضی است، که وظایفی تا اندازه‌ای مشابه دارند.


در کتاب‌های حسبه برای محتسب ویژگیهایی ذکر شده است که عبارت‌اند از:
مسلمان بودن، رسیدن به سن تکلیف،
توانایی داشتن بر امر به معروف و نهی از منکر،
علم به احکام شرعیِ امر به معروف و نهی از منکر،
حرّ بودن،و عدالت داشتن.
[۱] علی‌بن محمد ماوردی، الاحکام‌السلطانیة و الولایات الدینیة، ج۱، ص۳۹۲، چاپ خالد عبداللطیف السبع العلمی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۲] محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم‌الدین، ج۲، ص۳۳۹، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۳] محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم‌الدین، ج۲، ص۳۴۶ـ۳۴۷، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۴] ابن‌اخوه، کتاب معالم القربة فی احکام الحسبة، ج۱، ص۵۱ـ۵۲، چاپ محمد محمود شعبان و صدیق احمد عیسی مطیعی، مصر ۱۹۷۶.

این ویژگی‌ها، که مبتنی بر دیدگاه‌های فقهی‌اند، از آن رو وضع شده‌اند تا محتسب صلاحیت‌های لازم را برای اجرای وظایف مذهبی و شرعی داشته باشد.
افزون بر اینها، محتسب وظایفی دارد که در حوزه امور عرفی و نیازهای جامعه قرار می‌گیرد.
به همین سبب وی باید از دانش‌های روز درباره هریک از وظایف خود بهره‌مند باشد، مانند آشنایی با پیشه‌ها و حرفه‌ها برای جلوگیری از تقلب و تخلف پیشه‌وران .
ازاین‌رو مؤلفان کتاب‌های حسبه از ا جتهاد عرفی در کنار اجتهاد شرعی سخن گفته‌اند.
[۵] ابن‌ابی‌یعلی، الاحکام السلطانیة، ج۱، ص۲۸۵، چاپ محمدحامد فقی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶] ابن‌اخوه، کتاب معالم القربة فی احکام الحسبة، ج۱، ص۵۳، چاپ محمد محمود شعبان و صدیق احمد عیسی مطیعی، مصر ۱۹۷۶.

محتسب باید برای رضای خدا ادای وظیفه کند؛ به آنچه فرمان می‌دهد خود نیز عمل کند؛ در عین آن‌که باید قاطع و پر ابهت باشد و در مواردی با خشونت رفتار کند، از ملاطفت و نرم‌زبانی نیز دست برندارد، زیرا این شیوه در جذب دلها مؤثرتر است؛
وی باید پاک‌دامن و عفیف باشد و از قبول رشوه و هدیه بپرهیزد؛
در برابر سختی‌ها و آزارها، صبور و بردبار باشد
و بالاخره به‌جز انجام دادن واجبات شرعی، بر رعایت مستحبات نیز مواظبت کند و با چهره‌ای آراسته و پاکیزه در میان مردم ظاهر شود تا بر وقارش افزوده گردد.
[۷] عبدالرحمان‌بن نصر شیزری، کتاب نهایةالرتبة فی طلب الحسبة، ج۱، ص۶ـ۱۰، چاپ سید باز عرینی، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
[۸] عمربن محمد سُنامی، نِصاب‌الاحتساب، ج۱، ص۳۳۱ـ۳۴۲، چاپ مریزن عسیری، مکه ۱۴۰۶/۱۹۸۶.


 
۱. ↑ علی‌بن محمد ماوردی، الاحکام‌السلطانیة و الولایات الدینیة، ج۱، ص۳۹۲، چاپ خالد عبداللطیف السبع العلمی، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۲. ↑ محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم‌الدین، ج۲، ص۳۳۹، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳. ↑ محمدبن محمد غزالی، احیاء علوم‌الدین، ج۲، ص۳۴۶ـ۳۴۷، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۴. ↑ ابن‌اخوه، کتاب معالم القربة فی احکام الحسبة، ج۱، ص۵۱ـ۵۲، چاپ محمد محمود شعبان و صدیق احمد عیسی مطیعی، مصر ۱۹۷۶.
۵. ↑ ابن‌ابی‌یعلی، الاحکام السلطانیة، ج۱، ص۲۸۵، چاپ محمدحامد فقی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۶. ↑ ابن‌اخوه، کتاب معالم القربة فی احکام الحسبة، ج۱، ص۵۳، چاپ محمد محمود شعبان و صدیق احمد عیسی مطیعی، مصر ۱۹۷۶.
۷. ↑ عبدالرحمان‌بن نصر شیزری، کتاب نهایةالرتبة فی طلب الحسبة، ج۱، ص۶ـ۱۰، چاپ سید باز عرینی، بیروت ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
۸. ↑ عمربن محمد سُنامی، نِصاب‌الاحتساب، ج۱، ص۳۳۱ـ۳۴۲، چاپ مریزن عسیری، مکه ۱۴۰۶/۱۹۸۶.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسبه»، شماره۶۱۱۶.    




جعبه ابزار