شب قدر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شب قدر، شب نزول قرآن:
(إِنّا أَنزَلْناهُ فی لَيْلَةِ الْقَدْرِ) شب قدر شب با عظمتی است که طبق این
آیه و
آیه ۱۸۵ سوره بقره مشخص می‌شود که
قرآن مجید در
ماه رمضان نازل شده است.
قرآن دارای دو نزول بوده است:
•
نزول دفعی که در یک شب، تمام آن بر قلب پاک پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا
بیت المعمور یا از
لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شد.
• و
نزول تدریجی که در طول ۲۳ سال دوران
نبوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که بر حسب شرایط و حوادث و نیازها بوده، انجام گرفته است.
به موردی از کاربرد
شب قدر در قرآن، اشاره می‌شود:
(إِنّا أَنزَلْناهُ فی لَيْلَةِ الْقَدْرِ) (به يقين ما آن قرآن را در شب قدر نازل كرديم.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
ضمیر در انزلناه به قرآن برمى‌گردد، و ظاهرش اين است كه: مى‌خواهد بفرمايد همه قرآن را در شب قدر نازل كرده، نه بعضى از آيات آن را، مؤيدش هم اين است كه تعبير به
انزال كرده، كه ظاهر در اعتبار يكپارچگى است، نه
تنزیل كه ظاهر در نازل كردن تدريجى است.
و در معناى آيه مورد بحث آيه زير است كه مى‌فرمايد:
(وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ) ، كه صريحا فرموده همه كتاب را در آن شب نازل كرده... در كلام خداى تعالى آيه‌اى كه بيان كند ليله مذكور چه شبى بوده ديده نمى‌شود بجز آيه:
(شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ) كه مى‌فرمايد: قرآن يكپارچه در ماه رمضان نازل شده، و با انضمام آن به آيه مورد بحث معلوم مى‌شود شب قدر يكى از شب‌هاى ماه رمضان است، و اما اينكه كداميك از شب‌هاى آن است در قرآن چيزى كه بر آن دلالت كند نيامده، تنها از اخبار استفاده مى‌شود، كه ان شاء اللَّه در بحث روايتى آينده بعضى از آنها از نظر خواننده مى‌گذرد.
از
آیات قرآن به خوبی استفاده می‌شود که قرآن مجید در ماه مبارک رمضان نازل شده است:
(شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِی اُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ...) و ظاهر این تعبیر آن است که تمام قرآن در این ماه نازل شد.
در نخستین آیه
سوره قدر (که در پانوشت ذکر شده) می‌خوانیم: «ما آن را در شب قدر نازل کردیم.» گرچه در این آیه صریحا نام قرآن ذکر نشده، ولی مسلم است که ضمیر
(اِنّٰا اَنْزَلْنٰاهُ) به قرآن بازمی‌گردد و ابهام ظاهری آن برای بیان عظمت و اهمیت آن است.
تعبیر به
(انّا انْزَلْناهُ) «ما آن را نازل کردیم» نیز اشاره دیگری به عظمت این کتاب بزرگ آسمانی است که
خداوند نزول آن را به خودش نسبت داده، مخصوصا با صیغه متکلم مع الغیر که مفهوم جمعی دارد و دلیل بر عظمت است. نزول آن در شب قدر، همان شبی که مقدرات و سرنوشت انسان‌ها تعیین می‌شود دلیل دیگری بر سرنوشت‌ساز بودن این کتاب بزرگ آسمانی است. از ضمیمه کردن این آیه با آیه
سوره بقره نتیجه‌گیری می‌شود که شب قدر در ماه مبارک رمضان است، امّا کدام شب است؟ از قرآن چیزی در این مورد استفاده نمی‌شود، ولی
روایات دراین‌باره بحث فراوان کرده‌اند.
در اینجا سؤالی مطرح است و آن این که هم از نظر تاریخی و هم از نظر ارتباط محتوای قرآن با حوادث زندگی
پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلم است که این کتاب آسمانی به طور تدریجی و در طی ۲۳ سال نازل شد، این امر چگونه با آیات فوق که می‌گوید در ماه رمضان و شب قدر نازل شده است سازگار می‌باشد؟ پاسخ این سؤال-به گونه‌ای که بسیاری از محققان گفته‌اند-این است که قرآن دارای دو نزول بوده است:
• نزول دفعی که در یک شب، تمام آن بر قلب پاک پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یا بیت المعمور یا از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شد.
• و نزول تدریجی که در طول ۲۳ سال دوران نبوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که برحسب شرایط و حوادث و نیازها بوده، انجام گرفته است.
شاهد این سخن این که در بعضی از آیات قرآن تعبیر به «انزال» و در بعضی دیگر تعبیر به «
نزول» شده است، از پاره‌ای از متون لغت استفاده می‌شود که «تنزیل» معمولا در مواردی گفته می‌شود که چیزی تدریجا نازل شود و به صورت پراکنده و تدریجی، امّا «انزال» مفهوم وسیع‌تری دارد که هم نزول تدریجی را شامل می‌شود و هم نزول دفعی را.
جالب این که در تمام آیات فوق که سخن از نزول قرآن در شب قدر و ماه مبارک رمضان است، تعبیر به انزال شده که با نزول دفعی هماهنگ است، در حالی که در موارد دیگری که سخن از نزول تدریجی در میان است، تنها تعبیر به تنزیل شده است.
به هر حال، عظمت شب قدر به قدری است که می‌گوید: «تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟» و بلافاصله پس از این آیه می‌فرماید: «شب قدر شبی است که از هزار ماه بهتر است.» این تعبیر نشان می‌دهد که عظمت این شب به قدری است که حتی پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با آن علم وسیع و گسترده‌اش قبل از نزول این آیات به آن واقف نبود. می‌دانیم هزار ماه، بیش از هشتاد سال است، به راستی چه شب با عظمتی است که به اندازه یک عمر طولانی پربرکت ارزش دارد.
در بعضی از
تفاسیر آمده است که پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «یکی از
بنی‌اسرائیل لباس جنگ بر تن کرده بود و هزار ماه از تن بیرون نیاورد و پیوسته مشغول (یا آماده)
جهاد فی سبیل اللّه بود،
اصحاب و یاران تعجب کردند و آرزو داشتند چنان فضیلت و افتخاری برای آنها فراهم شود، آیه فوق نازل گشت و بیان کرد که: شب قدر از هزار ماه برتر است.»
در
حدیث دیگری نیز آمده است که پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از چهار نفر از بنی‌اسرائیل که هشتاد سال
عبادت خدا را بدون
عصیان انجام داده بودند سخن به میان آورد، اصحاب آرزو کردند که ای‌کاش آنها هم چنین
توفیق پیدا می‌کردند، آیه فوق در این زمینه نازل شد.
(در این که عدد هزار در این جا برای «تعداد» است یا «تکثیر»؟ بعضی گفته‌اند: برای تکثیر است و ارزش شب قدر از هزاران ماه برتر می‌باشد، ولی روایات نشان می‌دهد که عدد مزبور برای تعداد است و اصولا عدد همیشه برای تعداد است، مگر این که قرینه روشنی بر تکثیر موجود باشد.)
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قِبل»، ج۳، ص۵۷۲-۵۷۴.
