سَرَف (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَرَف (به فتح سین و راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای تجاوز از حد است. استعمال این واژه در قرآن کریم همه جا از باب افعال است.
سَرَف به معنای تجاوز از حدّ است. در
صحاح گويد «السَّرَفُ ضِدُّ الْقَصْدِ»
راغب گويد: آن تجاوز از حد است در هر كار هر چند در
انفاق شهرت دارد.
در
اقرب گفته: آن ضدّ ميانه‌روى و تجاوز از حدّ و اعتدال است.
بايد دانست
اسراف و سرف هر دو به يک معنى است ولى به عقيده
طبرسی اگر تجاوز در جانب افراط باشد اسراف گفته می‌شود و اگر در جانب تقصير باشد سرف (ذيل
آیه ۶ سوره نساء ).
استعمال آن در قرآن همه جا از
باب افعال است.
•
(قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ...) (بگو: اى بندگان من‌كه برخود اسراف و ستم كرده‌ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد....)
در
المیزان گفته: گوئى معنى جنايت يا نظير آن به «
أَسْرَفُوا» تضمين شده و لذا با «
عَلى» متعدى گرديده است اسراف بر
نفس آن است كه بر آن با ارتكاب
گناه تعدّى شود اعمّ از آنكه با
شرک يا با
گناهان صغیره و
کبیره باشد.
درباره اين آيه مطلبى است كه ان شاء اللّه در «قنط» خواهد آمد.
•
(وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُ الْمُسْرِفِينَ) (و از نعمت‌هاى الهى بخوريد و بياشاميد، ولى اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست نمى‌دارد.)
دو امر اباحى و يک نهى تحريمى است به
خوردن و
آشامیدن اجازه داده و از تعدى در آن دو نهى می‌كند.
•
(وَ لا تَأْكُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ يَكْبَرُوا ...) «مال
یتیمان را به اسراف و عجله نخوريد كه مبادا بزرگ شوند و مانع گردند.» قيد «
إِسْرافاً» ظاهرا براى ذيل آيه است كه فرموده «هر كه
فقیر باشد به طور متعارف از اموال آنها بخورد.».
•
(وَ الَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً) (و كسانى كه هر گاه انفاق كنند، نه اسراف و زياده‌روى دارند مى‌نمايند و نه سختگيرى؛ بلكه در ميان اين دو، حدّ اعتدالى دارند.)
صريح آيه آن است كه در انفاق بايد ميانه‌روى كرد و ايضا ظاهرا مراد از آن انفاق از براى خود و غير خود است اين آيه نظير
(وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ ...) (هرگز دستت رابرگردنت بسته مگذار، و ترک انفاق و بخشش منما و بيش از حدّ نيز دست خود را مگشاى، كه مورد
سرزنش قرار گيرى و از كار فرومانى.)
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سرف»، ج۳، ص۲۵۷.
