سد ذرایع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سد ذرایع به جلوگیری از فعل مفسده آور اطلاق می‌شود.
«
سد» یعنی بستن و جلوگیری کردن، و «
ذرایع» جمع «ذریعة» و به معنای وسیله است. و در اصطلاح، به معنای جلوگیری کردن از هر کاری است که به حسب عادت منجر به مفسده‌ای می‌گردد.
بسیاری از علمای
اهل سنت معتقدند هر عملی که به حسب عادت سرانجام به مفسده‌ای منتهی گردد، به استناد اصل «
سد ذرایع» باید ممنوع
اعلام گردد؛ یعنی هر عملی که وسیله
حرام گردد باید ممنوع شود.
«
حنابله » به استناد این
اصل ، ورود
زنان را به
گورستان حرام می‌دانند، زیرا معتقدند این امر معمولا با سوگواری همراه است و عادتاً موجب برهنه شدن سر و روی آنان جلوی دیدگان اجنبی می‌گردد و مفسده دارد، پس باید از ابتدا راه آن بسته شود.
فقهای امامی در مباحث اصولی و در ضمن بحث «
مقدمه واجب » بحث مقدمات حرام را مطرح نموده و با تفکیک اقسام و صورت‌های مختلف آن، به اظهار نظر پرداخته‌اند که با آن چه علمای اهل سنت با عنوان «
سد ذرایع» در نظر می‌گیرند، بی شباهت نیست.
بیشتر آنان
اعتقاد دارند حکم کردن به
وجوب یا
حرمت مقدمه، تبعی است و
ثواب و یا
عقاب مستقل بر آن مترتب نمی‌گردد؛ یعنی در مثال بالا، نمایاندن بدن به
نامحرم یک عمل حرام به حساب می‌آید و صرفاً بر این عمل
مجازات اخروی مترتب است و بر مقدمه آن رفتن به گورستان جدای از ذی المقدمه، عقاب دیگری بار نمی‌گردد؛ در حالی که علمای عامه به استناد «
سد ذرایع» برای مقدمات حرام، حرمت نفسی قائل شده‌اند.
سیر تاریخی «
سد ذرایع» مانند «مصالح مرسله» به نیمه
قرن دوم هجری بر می‌گردد و اصولی‌ها معتقدند نخستین کسی که آن را به عنوان منبع شناخت
احکام معرفی کرد «
مالک بن انس » پیشوای
مذهب مالکی بود و پس از وی این اعتقاد به عنوان منبع
اجتهاد گسترش یافت.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۴۸۸، برگرفته از مقاله «سد ذرایع».
