سؤر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سؤر نیم خورده و پس مانده
غذا یا
آبی است که
انسان یا
حیوان از آن استفاده کرده است. از
احکام سؤر در باب
طهارت سخن گفته‌اند.
سؤر در لغت به معناى قسمت باقى مانده از محتواى ظرفى که
انسان یا
حیوان از آن نوشیده و نیز پس مانده هر چیزى از
غذا و
آب و
غیر آن آمده است.
کلمات
فقها در تعریف سؤر مختلف است.
بسیارى از فقها آن را به باقى مانده
آب نوشیده شده تعریف کرده‌اند.
برخى دیگر از
فقها، معنای سؤر را تعمیم داده و آن را به مایعى که
حیوان از آن نوشیده یا عضوى از
بدنش با آن تماس پیدا کرده، تعریف کرده‌اند.
بنابر تعریف دوم، سؤر اختصاص به نوشیدنى؛ یعنى تماس
دهان با
مایع ندارد و شامل مایعى که با یکى دیگر از اعضاى
بدن تماس پیدا کرده نیز مى‌شود؛ چنان که اختصاص به
آب ندارد و شامل دیگر مایعات نیز مى‌گردد.
برخى، مفهوم سؤر را از جهتى دیگر تعمیم داده و آن را به نیم خورده و پس مانده خوردنى و نوشیدنى تعریف کرده‌اند.
بنابر این تعریف، سؤر شامل پس مانده غذاهاى
جامد، همچون
نان و
برنج نیز مى‌شود؛ البته در محدوده خوردن و نوشیدن؛ از این رو، شامل مایع یا جامدى که با سایر اعضاى حیوان تماس داشته، نمى‌شود.
برخى از هر
فقها، از هر دو جهت تعمیم داده و سؤر را به مطلق آنچه با بدن
حیوان تماس پیدا کرده، اعم از مایع و جامدى که مرطوب است، تعریف کرده‌اند.
اطلاق سؤر بر باقى مانده
آب نوشیده شده توسط حیوان
قدر متیقن همه اقوال است؛ از این رو، برخى گفته‌اند:
احکام سؤر بر
مصداق یقینى آن مترتب مى‌گردد و ترتب آن احکام بر دیگر مصادیق منوط به وجود مناسبت میان
حکم و
موضوع است. به عنوان مثال، از دلیلى که مفاد آن
نجاست سؤر است مى‌توان به دست آورد که مراد از سؤر در این
دلیل،
مطلق چیزى است که با بدن حیوان نجس تماس پیدا کرده است؛ زیرا مناسبت عرفى میان حکم و موضوع، سرایت نجاست از
حیوان نجس العین به سؤر آن مى‌باشد؛ خواه آبى باشد که مقدارى از آن را نوشیده یا هر چیزى دیگر که با عضوى از
بدن آن حیوان تماس پیدا کرده و بر اثر داشتن رطوبت، نجاست بدان سرایت نموده است. اما اگر مفاد دلیل،
تبرک جستن به سؤر باشد، با توجه به تناسب حکم و موضوع، اعم بودن مفهوم سؤر از این دلیل استفاده نمى‌شود.
سؤر بر باقى مانده
آب کثیر و
آب جاری که
انسان یا
حیوان از آن نوشیده، اطلاق نمى‌شود و قلیل بودن آب شرطِ
اطلاق آن است.
آیا معانى ذکر شده براى سؤر، معناى شرعى این واژه است و در نتیجه خطاباتى که در
سنت آمده و مشتمل بر این واژه است بر آن
حمل مى‌شود یا تنها اصطلاحى نزد
فقها در خصوص مسئله
طهارت و
نجاست سؤر است؟ مقتضاى تعریف برخى که قید شرعاً را بدان افزوده‌اند احتمال نخست است.
ظاهر کلام برخى این است که آنچه به عنوان تعریف ذکر مى‌شود معناى حقیقى سؤر است؛
لیکن برخى گفته‌اند: بعید نیست مراد از سؤر در کلمات
فقها در خصوص این مقام،
مطلق چیزى باشد که با جسم حیوان تماس پیدا کرده است؛ هرچند احتمال مى‌رود اختصاص به آب داشته باشد. البته در
غیر این مقام مراد از آن خصوص چیزى است که با
دهان حیوان تماس پیدا کرده است.
سؤر به لحاظ صاحب آن داراى اقسامى است؛ سؤر انسان و سؤر حیوان. انسان نیز یا
مسلمان و یا در حکم مسلمان است، مانند کودکى که از مسلمان متولد شده است و یا
کافر است و یا در حکم
کافر، مانند کودکى که از
کافر متولد شده است. حیوان نیز یا
حلال گوشت است یا
حرام گوشت. حرام گوشت یا
پاک است یا
نجس که در مجموع پنج قسم مى‌شود. از سوى دیگر، سؤر به لحاظ
حکم وضعی یا پاک است یا نجس و به لحاظ
حکم تکلیفی- در فرض پاک بودن- یا
مکروه است یا
مستحب.
سؤر
مؤمن (
شیعه دوازده امامى) پاک، بلکه استفاده از آن به نوشیدن و
وضو گرفتن از باقى مانده آب وضوى وى،
مستحب است. در حدیثى از
امام صادق علیه السّلام آمده است: «در سؤر مؤمن
شفا از هفتاد درد (نهفته) است».
سؤر
مسلمانِ محکوم به
کفر، همچون
ناصبی و خارجى
نجس است. به قول
مشهور، سؤر
زنازاده مجسّمه،
مُجبره و دیگر مخالفان
پاک است.
سؤر
حائض مکروه است؛ لیکن در اینکه استفاده از آن
مطلقا مکروه است یا تنها درصورتى که نسبت به
نجاست و
طهارت متهم به
بی مبالاتی باشد، اختلاف است. برخى، به جاى لفظ «متهم» عنوان «
غیر مأمونه» را به کار برده و گفته‌اند: با «
مأمونه» بودنِ حایض
کراهت منتفى است. بنابر این تعبیر (مأمونه و
غیر مأمونه)، کراهت شامل سؤر حائضى که از این جهت
مجهول الحال است نیز مى‌شود؛ بر خلاف تعبیر نخست (متهم و
غیر متهم) که کراهت تنها شامل
حائض متهم مى‌گردد. برخى، در
حکم به کراهت، هر متهم به بى مبالاتى نسبت به نجاست و طهارت را به حائض متهم ملحق کرده‌اند.
سؤر
کافر غیر کتابی به تبع
نجاست خود
کافر،
نجس است.
همچنین بنابر قول
مشهور، سؤر
کتابى.
کودکان
کفّار نیز در حکم، ملحق به کفّارند. هرچند برخى در الحاق اشکال کرده‌اند
سؤر حیوان
حلال گوشت به تبع پاکى خود حیوان، پاک است؛ لیکن استفاده از سؤر
اسب،
قاطر و
الاغ اهلى و نیز
مرغ خانگی مکروه است. برخى، کراهت را در آنها ثابت ندانسته‌اند.
به قول
مشهور، سؤر حیوان
حرام گوشت، جز
سگ و
خوک،
پاک است؛ لیکن استفاده از آن
مکروه مى‌باشد.
برخى
قدما سؤر
پرندگان نجاست و
مردار خوار و از
غیر پرندگان، سؤر حیوانات حرام گوشت اهلى، جز حیواناتى که
اجتناب از آنها ممکن نیست، از قبیل
گربه،
موش و
مار را
نجس دانسته‌اند.
از برخى
قدما نجاست سؤر
مسخ شدگان نقل شده است.
سؤر
سگ و
خوک به تبع
نجاست آن دو، نجس است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۴، ص۳۶۲-۳۶۴.
