زیارت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زیارت حضور نزد کسی به قصد دیدار او از روی
تکریم است.
زیارت در
لغت به معنای میل و
قصد (
آهنگ) چیزی یا کسی را کردن است و در
عرف، زیارتِ کسی، عبارت است از آمدن نزد او به قصد تکریم و
تعظیم و
انس گرفتن با وی.
زیارت
اهل قبور، اعم از معصومین علیهم السّلام و غیر آنان با حضور در محل
دفن آنان به قصد گرامیداشت ایشان و
سلام دادن بر آنان تحقق می‌یابد.
علاوه بر آن به زیارت معصومان علیهم السّلام از راه دور و نیز زیارت
امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه با توجه کردن و سلام دادن به ایشان زیارت
اطلاق شده است. به زیارت کننده «
زائر»، به زیارت شونده «مَزور» و به زیارت و نیز
مکان و محل دفن
مزور «
مزار» گویند؛ چنان که به کلماتی که معصومان علیهم السّلام بدانها زیارت می‌شوند، همچون
زیارت جامعه کبیره و
عاشورا، «زیارت» اطلاق می‌شود.
از
احکام و
آداب زیارت در بابهای
طهارت و
حج و به مناسبت در باب
نذر سخن گفته‌اند. برخی نیز برای آن با عنوان مزار پس از حج و
عمره بابی مستقل منعقد کرده و از احکام و آداب آن به تفصیل در این باب سخن گفته‌اند؛
چنان که برخی با عنوان یاد شده کتابی مستقل نوشته‌اند، مانند مزار
ابن قولویه، معروف به
کامل الزیارات؛ مزار
مفید؛ مزار
ابن مشهدی و مزار شهید.
زیارت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله، بویژه برای حج گزار
مستحب مؤکد است و چنانچه زیارت آن حضرت از سوی همگان ترک شود، بر
حاکم اسلامی واجب است
مردم را به زیارت وادارد؛
از این رو، برخی، زیارت آن حضرت را در هر
سال واجب کفایی دانسته‌اند.
زیارت دیگر انبیای الهی، همچون حضرت
هود و
صالح و نیز
آدم و
نوح، دفن شده در جوار مرقد
امیر مؤمنان علی علیه السّلام،
همچنین زیارت
ائمه علیهم السّلام بویژه پس از گزاردن حج
و نیز حضرت
زهرا سلام اللّه علیها در
روضه (محدوده بین
قبر شریف
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و
منبر آن حضرت) مستحب مؤکد و در روایات بر آن
تأکید شده است. در این میان زیارت سالار شهیدان، حضرت ابا عبداللّه،
حسین بن علی علیه السّلام از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار و بر آن تأکید مضاعف شده است؛ به گونه‌ای که زیارت آن حضرت در بسیاری از اوقات، اعم از
شب و
روز، همچون شب و
روز عرفه، شبهای قدر، شب
عید فطر و قربان، روز اول و نیمه
رجب، نیمه
شعبان و شب و روز
جمعه مستحب مؤکد است؛ چنان که زیارت آن گرامی در شب و روز عاشورا و نیز روز
اربعین استحباب دارد.
زیارت
امام زمان علیه السّلام در هر
زمان و مکان بویژه در
سامرا و
سرداب مقدس، مستحب است.
برخی زیارت ائمّه معصوم علیهم السّلام را واجب کفایی دانسته‌اند.
آداب زیارت معصومان علیهم السّلام که رعایت آنها در همه
مشاهد مشرفه مستحب است عبارتند از:
غسل زیارت قبل از تشرف به
حرم؛ خواندن دعای
مأثور هنگام غسل؛ طهارت از
حدث اکبر (
جنابت،
حیض و
نفاس) و اصغر؛ پوشیدن
لباس پاک و پاکیزه و سفید و نو؛ کوتاه برداشتن گامها هنگام حرکت به سمت روضه مقدس و با آرامی و وقار حرکت کردن؛ پا برهنه بودن هنگام
تشرف به روضه منوّر؛ خوش بو کردن خود در غیر زیارت
امام حسین علیه السّلام؛ توجه و حضور قلب داشتن در وقت رفتن به حرم مطهّر؛ توقف در
آستانه حرم شریف و اذن دخول خواستن( اذن دخول)با کلمات مأثور یا با سلام کردن؛ بوسیدن آستانه مبارک؛
سجده کردن برای
خدا به شکرانه توفیق زیارت؛
بوسه زدن بر
زمین رو به روی
امام علیه السّلام؛ داخل شدن به حرم با پای راست و خارج شدن از آن با پای چپ؛ نزدیک شدن به
ضریح از پیش روی ـ جز در حرم
عسکریین علیهم السّلام ـ به گونه‌ای که بتواند خود را به آن بچسباند؛ بوسیدن قبر مطهّر و گذاشتن و مالیدن طرف راست صورت بر آن؛ پشت به
قبله و رو به قبر ایستادن هنگام زیارت؛ ایستاده بودن هنگام زیارت، مگر آنکه عذری داشته باشد؛ به زیر افکندن سر و به بالا و چپ و راست التفات نکردن هنگام تشرف به حرم و زیارت کردن؛ گفتن
تکبیر به تعدادی که وارد شده پیش از خواندن زیارت؛ خواندن زیارت مأثور و وارد شده؛ رفتن نزد سر مبارک و رو به قبله ایستادن و
دعا کردن؛ خواندن
نماز زیارت پس از اتمام زیارت نزد سر
امام علیه السّلام و در زیارت
پیامبر صلّی اللّه علیه و آله در
روضه مطهّر؛ دعا کردن پس از نماز زیارت و افضل دعای مأثور است؛ خواستن
حاجت برای خود و برادران دینی؛ زیارت کردن به
نیابت از خویشان و دوستان؛ تلاوت قرآن کنار قبر مطهّر و
هدیه کردن ثواب آن به
امام علیه السّلام؛ اجتناب از سخنان ناشایسته و بیهوده و
لغو؛ بلند نکردن صدا در محضر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و
امام علیه السّلام؛ شتاب کردن در خروج پس از اتمام زیارت و بیهوده ننشستن در حرم؛ به عقب گام نهادن هنگام خروج از روضه مقدس؛ تصمیم بر بازگشت برای زیارت؛
وداع کردن با قبر مطهر با کلمات مأثور.
زیارت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و امامان علیهم السّلام و نیز حضرت زهرا سلام اللّه علیها از راه دور نیز مستحب است، چنان که پس از زیارت
امام حسین علیه السّلام، زیارت جناب
علی اکبر و حضرت
عباس علیهما السّلام و دیگر شهدای
کربلا نیز از راه دور استحباب دارد. در زیارت از راه دور نیز
غسل زیارت کردن و پوشیدن لباس پاک و پاکیزه و نیز زیارت کردن در زیر
آسمان، مانند پشت بام یا
بیابان، به زیارت مأثور و خواندن نماز زیارت قبل از آن استحباب دارد، هرچند خواندن نماز پس از زیارت نیز جایز است.
از موارد انعقاد
نذر، نذر زیارت معصومان علیهم السّلام و صالحان و بزرگان
دین است. چنانچه نذر،
مطلق زیارت ـ بدون
تقیید به دور و نزدیک ـ باشد، بنابر تصریح برخی منصرف به زیارت از نزدیک خواهد بود، و اگر
اطلاق، نسبت به
زمان باشد وقت آن موسّع است و هر
زمان بخواهد می‌تواند زیارت کند و در صورت مقید بودن به زمانی
خاص واجب است در همان
زمان صورت گیرد و اخلال عمدی به آن موجب ثبوت
کفاره است؛ لیکن در اینکه
قضا نیز واجب است یا نه، اختلاف می‌باشد. در صورت اخلال غیر عمدی تنها قضای زیارت واجب است.
اگر نذر
مقید به زیارت امامی
خاص باشد، زیارت امامی دیگر مجزی نخواهد بود.
در تحقق نذر زیارت، صرف حضور نذر کننده نزد مزور کفایت می‌کند؛ هرچند به تصریح برخی، سلام دادن نیز واجب است، لیکن دعا و
نماز زیارت واجب نیست.
زیارت قبور یاران برگزیده پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و امامان علیهم السّلام همچون جناب
سلمان در
مدائن،
ابوذر در
ربذه؛ شهدا همچون
عمار در
صفین،
جعفر بن ابی طالب و دیگر شهدای مدفون در
موته؛
بویژه
حمزة بن عبد المطلب در
احد،
نیز
جد،
عمو و
همسر رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله؛ جناب
عبد المطلب،
ابوطالب و حضرت
خدیجه در ق
برستان حجون ؛
امام زادگان عظیم الشّأن، مانند حضرت
معصومه در
قم، حضرت
عبدالعظیم حسنی در
ری،
همچنین
نایبان خاص امام زمان علیه السّلام در عصر
غیبت صغری در
بغداد و دیگر بزرگان و عالمان دینی، مستحب مؤکد است.
زیارت قبر
مؤمن، بویژه در روزهای جمعه قبل از
طلوع خورشید،
صبح شنبه،
دوشنبه و
عصر پنج شنبه و طلب
مغفرت برای وی و خواندن هفت بار
سوره قدر، مستحب است
(
اهل قبور).
زیارت مؤمنان مستحب مؤکد و دارای
فضیلت بسیار است. در روایتی از
امام صادق علیه السّلام آمده است: «کسی که برادر دینی خود را زیارت کند، خداوند به او می‌فرماید من را زیارت کردی و پاداش تو بر من است و من برای تو به کمتر از
بهشت رضایت نمی‌دهم».
در حدیثی دیگر از
امام کاظم علیه السّلام آمده است: «کسی که
توفیق زیارت ما را نمی‌یابد اگر صالحان از برادران ایمانی را زیارت کند،
ثواب زیارت ما برای او نوشته می‌شود».
استقبال مزور از زائر،
مصافحه و
معانقه و
بوسیدن پیشانی یکدیگر، و به زحمت و تکلّف نینداختن مزور از آداب زیارت مؤمن است.
از موارد استثنای
کراهت سفر در ماه
رمضان، مسافرت کردن جهت زیارت مؤمن است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۳۲۶ - ۳۳۱
