زبر - به ضم زاء و باء (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زُبُر (به ضم زاء و باء) از
واژگان قرآن کریم جمع زبور است و هر كتاب حكمت را زبور می‌گويند.
زُبُر (بر وزن عنق) جمع زبور است و هر كتاب
حکمت را زبور گويند.
صحاح و
قاموس و
اقرب مطلق كتاب گفته‌اند.
راغب گويد به هر كتابی كه با حروف درشت باشد زبور گويند و بعضى گفته‌اند زبور كتابى است كه در آن حكم عقليه باشد نه احكام بر خلاف كتاب پس زبور كتاب
اخلاق يا مطلق كتاب است.
(وَ إِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ) «و آن در كتاب‌هاى گذشتگان است.»
(وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ • وَ كُلُّ صَغِيرٍ وَ كَبِيرٍ مُسْتَطَرٌ) (و هر كارى را انجام دادند در نامه‌هاى اعمالشان ثبت است، و هر كار كوچک و بزرگى نوشته شده است.)
ظاهرا مراد از زبر، نامه‌هاى اعمال است زبر بر وزن فلس به معنى نوشتن و غيره است «زَبَرْتُ الْكِتَابَ: كَتَبْتُهُ»
در دو آيه از قرآن، كتاب با زُبُر توأم آمده است:
(جاؤُ بِالْبَيِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْكِتابِ الْمُنِيرِ) (پيامبرانى كه دلايل آشكار، و نوشته‌هاى متين و محكم، و كتاب روشنى بخش آورده بودند.)
(جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ بِالْكِتابِ الْمُنِيرِ) (آنها با دلايل روشن و نوشته‌هاى محكم و متين و
کتاب آسمانی روشنگر به سراغ آنان آمدند.)
طبرسی فرموده زُبُر، گفتن نسبت به مواعظ و كتاب، گفتن نسبت به تأليف حروف آن است.
اين به نظر نگارنده بعيد است حال آن‌كه خودش زبور را كتاب حكمت معنى كرده لازم بود ميان زبر و كتاب فرق گذارد.
بیضاوی گفته زبور مخصوص است به كتاب حكمت‌ها و كتاب در عرف قرآن آن است كه حاوى احكام و شرايع باشد.
در
صافی نيز زُبُر را كتاب مواعظ و حكم و كتاب را كتاب
شریعت خوانده است.
المیزان نيز نزديک به آن می‌گويد.
به نظر می‌آيد كه زُبُر همان‌طور كه نقل شد كتاب مواعظ باشد كه بسيارى از پيامبران احكام و شريعت پيغمبر سابق را تبليغ كرده و از خود فقط مواعظ و حكمت‌ها می‌آوردند. ايضا به نظر می‌آيد در آياتی كه حكمت و كتاب آمده مثل
(وَ ما أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتابِ وَ الْحِكْمَةِ) (و كتاب آسمانى و علم و دانشى را كه بر شما نازل كرده.)
مراد از حكمت همان زُبُر است كه در آيات ديگر آمده است.
(فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ زُبُراً ...) (گروهى از پيروان ناآگاه پيامبران كار خود را در ميان خويش به پراكندگى كشاندند....)
زُبُر در آيه احتمال دارد جمع زبور باشد يعنى «كارشان را تكّه تكّه كرده به صورت كتاب‌ها در آوردند.» و شايد جمع زُبْرَه باشد كه از اقرب نقل شد.
در آن صورت به قول راغب مراد از آن به طور استعاره احزاب است يعنى «امرشان را جدا كرده و حزب‌ها شدند.»
در
مجمع گويد: در دينشان متفرق شدند و آن را كتاب‌ها قرار دادند و بنا بر قرائت ابن عامر كه زبرا بر وزن (صرد) خوانده است معنى آن جماعات است يعنى «تفرّقوا احزابا». نصب زُبُرا براى حال است.
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «زبر»، ج۳، ص۱۵۴.
