رساله واجبات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رساله واجبات»، اثر ملا
عبدالله بن حسین شوشتری (م ۱۰۲۱ ق)، نخستین
رساله عملیه فارسی در بیان
عبادات و افعال
نماز و بعضی واجبات دیگر می‌باشد.
محققان این رساله به ذکر این نکته پرداخته‌اند که مشهور است
جامع عباسی ، تالیف
شیخ بهایی ،
اولین رساله عملیه فارسی بوده، در حالی که آن رساله در
سال ۱۰۳۰ ق، نوشته شده و
ملا عبدالله شوشتری ، نگارنده رساله الواجبات، در سال ۱۰۲۱ ق، از
دنیا رفته است. اصل این رساله در
کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی نگه داری می‌شود و در مجموعه‌ای با عنوان «
رساله‌های خطی فقهی » به همت مؤسسه
دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السّلام تدوین شده و به صورت ناقص به چاپ رسیده است. در این مجموعه تنها بخش مربوط به احکام
نماز جمعه و به مناسبت، احکام نماز جماعت ارائه گردیده است. (ص ۱۷۴- ۱۶۱)
نویسنده، در صدد بیان احکامی می‌باشد که مورد استفاده مکلفین قرار گیرد و از ذکر ادله و مستندات پرهیز کرده و بیشتر به اموری پرداخته که
واجب هستند.
این رساله در صدد بیان واجبات بوده و واجبات را در چند باب ارائه نموده است. باب چهارم آن مربوط به نمازهایی است که همه
روزه واجب نیستند و دارای چند
رکن است. رکن اول که در این کتاب ارائه شده مربوط به
نماز جمعه است. نگارنده به ذکر فتاوی بسنده کرده و با نثر مختص
قرن یازدهم هجری به ذکر احکام و نکات اخلاقی پرداخته است.
پس از مقدمات مختصر محققان در باره رساله و ذکر کلمات ابتدای این رساله که در بیان عبادات و افعال
نماز و توابع آن و برخی از واجبات دیگر می‌باشد، باب چهارم آن که مربوط به نمازهایی است که همه روزه واجب نیستند، به چند رکن تقسیم شده، سپس رکن اول آن در این وجیزه ارائه گردیده است. این رکن اختصاص به نماز جمعه، عوض از
نماز ظهر در روز
جمعه دارد. و چون نماز جمعه تنها با
جماعت برگزار می‌شود، احکام نماز جماعت نیز آورده شده است.
نگارنده، در آغاز با تاکید بر این نکته که فقها در باره وجوب نماز جمعه در زمان
غیبت اختلاف دارند، دیدگاه خود را بیان می‌کند که نماز جمعه
واجب معین است؛ نه مخیر.
وی
اجماع برخی بر عدم تعیین
وجوب نماز جمعه را متاثر از اشتباه آنان در برداشت از کلام
شیخ طوسی در کتاب «خلاف» می‌داند و معتقد است دقت بیشتر در کلام شیخ ما را به
وجوب تعیینی رهنمون می‌شود.
البته با این حال دست به دامان احتیاط شده و می‌گوید: احتیاط آن است که مکلف بعد از
نماز جمعه ، چهار
رکعت نماز مردد بین
ظهر و
نافله به جا آورد.
پس از آن، شیوه به جا آوردن
نماز جمعه را بدین گونه بیان کرده است:
نماز جمعه دو رکعت است و به صورت بلند و جهری بعد از دو
خطبه خوانده می‌شود. در رکعت اول بهتر است بعد از
حمد ،
سوره جمعه و در رکعت دوم
سوره منافقین قرائت شود. هم چنین باید در رکعت اول قبل از
رکوع و در رکعت دوم بعد از رکوع
قنوت خوانده شود.
او سپس به توصیف محتوای خطبه‌ها پرداخته و آن را مشتمل بر
حمد خدای سبحان و
شهادتین و
درود بر
پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم -و آلش و
وعظ و
استغفار برای اهل
ایمان و قرائت
سوره کرده و بر
امام جمعه لازم دانسته است که خطبه را باید به عربی بخواند و
اگر تعداد مخاطبین که خطبه عربی را متوجه می‌شوند کمتر از ۵ نفر باشند، به
فارسی هم بخواند. مخاطبین نیز بایستی تمام خطبه را گوش دهند و بین خطبه حتی
نماز هم نخوانند و اگر صحبت کردند، پس از نماز جمعه
نماز ظهر را دوباره به جا آورند. وی هم چنین شرایط دیگری را برای این عمل عبادی قایل شده است که عبارتند از: کمترین افرادی که می‌توانند
جمعه را تشکیل دهند ۵ نفرند.
مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک
فرسخ نباید باشد.
او به دلیل وجوبی که در باب
نماز جمعه قایل شده، فروع متعددی را در باره افرادی که می‌توانند به این
عبادت دسته جمعی شرکت نکنند ذکر کرده است:
ابتدا بر کسانی که تا دو فرسخ از محل اقامه جمعه فاصله دارند لازم می‌داند که در نماز جمعه شرکت کنند و افرادی که فاصله بیشتری دارند، ولی پس از خواندن نماز صبح می‌توانند حرکت کنند و قبل از نماز جمعه به محل اقامه نماز برسند،
احتیاط مستحب این است که این کار را انجام دهند. پس از آن حاضر نشدن بیماران، پیرمردان، مسافران، بندگان، زنان و کورها و شل‌ها را بلا مانع دانسته و هم چنین در صورت گرمای طاقت فرسا و سرمای زیاد و
باران و هر چیز دیگری که خوف ضرر برای افراد دارد، قایل به عدم
وجوب شده است.
وی در ادامه به شرایط
امام جمعه پرداخته و گر چه
اجتهاد را شرط
امامت نمی‌داند؛ ولی می‌گوید: در صورتی که
مجتهد حضور داشته باشد
احوط آن است که امامت به وی سپرده شود و یا با اذنش
نماز برگزار گردد. از نظر وی
عدالت شرط مهم امام جمعه است و
گناه کبیره و انجام
معصیت صغیره زیاد مانع عدالت و حال ظاهری افراد ملاک تشخیص آن است.
البته اگر در عدالت کسی
شک شد، ولی متظاهر به
فسق نبود،
احتیاط آن است که جمعه را برگزار کنند و
نماز ظهر را نیز بخوانند.
مؤلف چنان بر انجام نماز جمعه تاکید دارد که حتی می‌گوید: اگر شخص
عادل پیدا نشد، لازم است نماز را به همراه کسی که احتمال عدالتش می‌رود بخوانند و پس از آن نماز ظهر را به صورت منفرد به جا آورند.
وی سپس مختصری از مسایل مربوط به
نماز جماعت و آداب خواندن آن را بدین گونه بیان کرده است:
ماموم ، پس از تکبیره الاحرام امام باید تکبیر بگوید و اگر دیر رسید، تا قبل از
رکوع امام باید
تکبیر بگوید و اگر هنگام رکوع رسید نمی‌تواند در وسط رکوع به امام ملحق شود و باید صبر کند در رکعت بعد ملحق شود و اگر رکعت آخر است، باید در هنگام
تشهد امام تکبیر بگوید و تا اتمام
سلام امام بایستد و به اذکار غیر
نماز بپردازد و پس از سلام امام نماز خود را بخواند. در باب امام جماعت احتیاط می‌کند که
جزامی ، کسی که
برص (پیسی) گرفته،
ولد الزن ا و اعرابی
امام جماعت نشوند.
در باب متابعت
ماموم از امام، ماموم را ملزم به دنباله روی از امام کرده و لازم دانسته حرکات و اذکار ماموم بعد از امام باشد و حتی اگر در حال رکوع امام، سهوا سر از رکوع برداشت و هنوز امام به رکوع است، باید دوباره به رکوع برود.
نرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
