رساله در پادشاهی صفوی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رساله‌ای در پادشاهی صفوی»، اثری است به
زبان فارسی در
دفاع از سلطنت سلسله صفوی. نگارش کتاب در
محرم سال ۱۱۲۷ ه. ق. پایان یافته است.
کتاب؛ مشتمل بر یک پیش گفتار و نیز مقدمه‌ای مفصل به قلم محققان:
رسول جعفریان و
فرشته کوشکی و نه بخش می‌باشد.
موضوع اصلی این رساله، دفاع از سلطنت صفوی وتلاش برای لزوم
اطاعت از آنان به عنوان امرای
شیعه و در عین حال تاکید بر رعایت
عدالت از سوی آنان است. مولف در سرتاسر این رساله تلاش می‌کند از سلطنت دفاع کند و به توجیه
مشروعیت آن بپردازد. به عبارت دیگر
هدف اصلی مولف دفاع از سلطنت صفوی است. او به عنوان یک شیعه دوازده امامی و به خصوص یک روحانی و
عالم دینی بر این نکته واقف است که توجیه
سلطنت با اصول شیعه درباره
امامت سازگاری ندارد؛ اما تلاش می‌کند با ارائه استدلال‌هایی از این دشواری عبور کرده و سلاطین
صفویه را حاکمان و امیرانی مشروع نشان دهد. گاه آنان را موعود برخی از
روایات دانسته و زمانی بر اساس عمل به
امر به معروف و نهی از منکر و گاه با توجیهات دیگر مشروعیت آنان را مورد تاکید قرار می‌دهد.
این رساله از این زاویه، رساله‌ای بی مانند و دارای استدلال‌هایی است که کمتر در جای دیگری می‌توان یافت. به ویژه به لحاظ ایجاد ارتباط میان برخی از روایات منسوب به
اهل بیت و سلاطین صفویه، به عنوان مصداق برخی این روایات پیش گویانه، نباید مشابهی وجود داشته باشد.
بنیاد
استدل‌های ارائه شده در این رساله، روایات و گه گاه
آیات است. در ظاهر، توجیهات تفسیری نویسنده اندک است؛ اما همان مقداری که شرح داده شده، قابل توجه و حاوی نکات بدیعی در حوزه نظریه پردازی برای
دولت و سلطنت صفوی از سوی عالمان
دین است.
نکته قابل تاویلات شگفتی است که مولف از روایات مورد
استناد ارائه نموده است و گاه مصداق یابی‌هایی را به انجام رسانده و آن روایات را حمل بر
شاه اسماعیل صفوی یا به طور کلی دولت
صفویه می‌کند. درباره
آیات نیز گاه تفسیرهایی متفاوت ارائه می‌شود و عنوان تاویل به خود می‌گیرد.
نویسنده که شیعه امامی است، اساس
ملک را از آن
پیامبر و
وصی او می‌داند. به نظر وی ملک صرفا به معنای پادشاهی نیست، بلکه اعم از آن است؛ به طوری که شامل امامت هم می‌شود؛ یعنی پادشاهی دو نوع است. نخست پادشاهی اهل
حق و دیگری پادشاهی اهل
باطل .
نویسنده تلاش می‌کند سلطنت پادشاهان صفوی را از تحت عنوان
حکومت جبت و
طاغوت خارج ساخته و در صدد توجیه مشروعیت سلاطین صفوی و به طور کلی پادشاهان شیعه برآید.
از خلال گفته‌های نویسنده چنین برمی آید که به نظر وی سلاطین شیعه می‌توانند با عمل بر اساس امر به معروف و نهی از منکر مشروعیت یابند. به نظر وی گرچه پاشاه شیعه بر اساس دیدگاه‌های بنیادی شیعه صاحب حق امامت نیست؛ اما بر اساس
اصل امر به معروف و نهی از منکر می‌تواند در سطحی پایین تر مشروعیت داشته باشد و نوعی
حاکم و
امام درجه دوم به حساب آید.
مولف پس از بحث درباره سلطنت و سلاطین اموی و عباسی و
قدح ایشان، برای اینکه تکلیف سلاطین شیعه روشن شود، آنان را با قیدی از دیگران جدا می‌کند. وی پس از نقل احادیثی در این باره که هر گروهی
روز قیامت با امام و پادشاه خویش محشور می‌شوند،
حشر پادشاهان
شیعیان و امراء ایشان را با
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
ائمه اطهار می‌داند و این مدخل ورود به بحث از سلاطین صفوی است که تقریبا تا پایان کتاب به بیان ویژگی‌های آنان پرداخته و از آنان دفاع کرده است. وی غالبا روایاتی را از کتاب
الغیبه شیخ طوسی و مآخذ دیگر نقل و به رغم ظاهر آنها تلاش کرده است تا برخی از آنها را بر دولت صفوی منطبق کند. این بخش؛ یعنی
تطبیق ، قسمت زیادی از مباحث کتاب را به خود اختصاص داده است.
تمسک نویسنده به کمترین احتمالات برای تثبیت موقعیت صفویان ادامه دارد، صفویانی که از دید متدینین ارزش زیادی داشتند و شیعیان را از زیر فشار
تقیه نجات داده و شرایط را به گونه‌ای آماده کردند که به آسانی بتوانند مذهب خویش را ابراز و اظهار کنند.
رساله با اشعاری در دعای پادشاهان
مومنان و
شیعیان پایان می‌یابد.
کتاب؛ مشتمل بر پاورقی‌های به قلم محققان و نیز فهرست مطالب در ابتدای کتاب، تصویر نسخه‌های خطی، نمایه عام و کتاب نامه می‌باشد.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
