رَحیم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَحیم (به فتح راء) از
واژگان قرآن کریم و از اسماء حسنای الهی است. رحيم چون بر خدا اطلاق شود مراد از آن نعمت دهنده و احسان كننده است و چون بر غير خدا گفته شود مقصود از آن مهربانى و رقّت قلب است. جمع آن
رُحَماء است.
رَحيم به معنای مهربان است. از
اسماء حسنی است و دويست و بيست و هفت بار در قرآن به كار رفته است صد و سيزده بار در ضمن
بسمله و صد و چهار ده بار در اثناء آيات.
آن بر خدا و غير خدا اطلاق می‌شود چنانكه درباره
حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) آمده
(عَزِيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُفٌ رَحِيمٌ) (رنجهاى شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدايت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است.)
در تمام قرآن فقط يک مورد فوق آمده و در موارد ديگر صفت پروردگار سبحان واقع شده است و آن به عكس
رحمان فقط در موارد رحمت به كار رفته است.
وصف رحيم مخصوص براى
آخرت نيست بلكه بيشتر آيات عموميّت آن را می‌رساند.
(فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) (ولى آن كس كه ناچار شود، در صورتى كه ستمكار و متجاوز نباشد، گناهى بر او نيست؛ زيرا خداوند آمرزنده مهربان است.)
(تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) (اين كتابى است كه از سوى خداوند بخشنده مهربان نازل شده است.)
و ده‌ها آيه ديگر و اگر بگوئيم رحيم يعنى خدائی كه فقط براى مؤمنان رحيم است آن هم در
قیامت. اين سخن را قرآن تصديق نمی‌كند در
دعای ۵۴ صحیفه سجّادیه آمده :
«يَا رَحْمَنَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُمَا» چنانكه ملاحظه می‌شود هر دو درباره
دنیا و آخرت به كار رفته است. رحيم چون بر خدا اطلاق شود مراد از آن نعمت دهنده و احسان كننده است و چون بر غير خدا گفته شود مقصود از آن مهربانى و رقّت قلب است محال است در خداوند تأثر و انفعال بوده باشد.
مولا امیرالمؤمنین (صلوات‌اللّه‌وسلامه‌عليه) در
خطبه ۱۷۹ نهج البلاغه در وصف خدا فرموده :
«بَصِيرٌ لَا يُوصَفُ بِالْحَاسَّةِ رَحِيمٌ لَا يُوصَفُ بِالرِّقَّةِ» يعنى «خدا بيناست ولى نمی‌شود گفت
چشم دارد. رحيم است ولى با رقت و تأثر و انفعال توصيف نمی‌شود.»
(شرح‌های حکمت:
)
صدوق (رحمه‌اللّه) در
توحید در معنى رحيم فرموده: معنى رحمت نعمت است و راحم به معنى منعم است ... معناى رحمت (در خدا) رقّت نيست كه آن از خدا منتفى است فقط به شخص رقيق القلب رحيم گويند كه بسيار رحم كننده باشد.
جمع رحيم در قرآن رُحَماء آمده است.
(أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ) (در برابر كفّار سرسخت و شديد، و در ميان خود مهربانند.)
رحیم، دويست و بيست و هفت بار در قرآن به كار رفته است صد و سيزده بار در ضمن بسمله و صد و چهار ده بار در اثناء آيات.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رحیم»، ج۳، ص۷۷.
