ذِمَّة (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذِمَّة (به کسر ذال و فتح و تشدید میم) از
واژگان نهج البلاغه به معنای
عهد، پیمان است.
همچنین به معنای
امان آن‌گاه كه به خلافت
بیعت كرده شد.
جمه آن جمع آن
ذِمَم (به کسر ذال و فتح میم اول) است.
ذِمَّة به معنای عهد و پيمان و
امان آن‌گاه كه به خلافت بيعت كرده شد.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
امام (صلوات‌الله‌علیه) در خطبه‌اش فرمود:
«ذِمَّتي بِما أَقولُ رَهينَةٌ وَ أَنا بِهِ زَعيمٌ ... أَلا وَ إِنَّ بَلِيَّتَكُمْ قَدْ عادَتْ كَهَيْئَتِها يَوْمَ بَعَثَ اللهُ نَبِيَّهُ (صلى‌الله‌عليه‌وآله).» «عهد من در گرو قولم هست و من به قول خويش ضامن و كفيلم.» (آگاه باشيد! تيره روزی‌ها درست همانند زمان بعثت
پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بار ديگر به شما روى آور شده، (همان اختلاف و پراكندگى و دشمنی‌ها كه پيش از
اسلام در ميان شما رواج داشت امروز از سر گرفته شده).»
گويند: «هذا فى ذمّتى» نظير: «هذا فى عنقى» و آن
کنایه از ضمانت و
التزام است يعنى به گفته خود و صحت آن كفيل و ضامنم.
به
مالک اشتر مى‌نويسد:
«وَ إِنْ عَقَدْتَ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ عَدُوّ لَكَ عُقْدَةً، أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْكَ ذِمَّةً، فَحُطْ عَهْدَكَ بِالْوَفاءِ، وارْعَ ذِمَّتَكَ بِالاَْمانَةِ.» «اگر ميان تو و دشمنت عقدى بستى و يا عهدى به او سپردى، عهد خويش را با
وفا به آن
حفظ كن و تعهدّت را با
امانت مراعات نما.»
«اهل الذمّه»،
یهود و
نصاری و
مجوس را گويند كه تعهّد سپرده‌اند محكوم احكام
حکومت اسلامی شوند.
در فرمان مالک به وقت تقسيم ملت فرموده:
«وَ مِنْها أَهْلُ الْجِزْيَةِ وَ الْخَراجِ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ مُسْلِمَةِ النّاسِ.» «
اهل جزیه و
مالیات اعم از كسانى كه در پناه اسلامند و يا مسلمانند.»
آن فقط يک‌بار در «نهج البلاغه» آمده است.
جمع آن ذِمَم (بر
وزن عنب) آيد.
چنانكه فرموده:
«اعْتَصِموا بِالذِّمَمِ في أَوْتادِها.» يعنى «چنگ بزنيد به پيمان‌ها در نزد اركان و ميخ‌هاى آن.»
منظور از «اوتاد» كسانى هستند كه نجيب و اصيلند و عهدشكن نيستند.
«ذِمام» به معنى عهد است.
چنانكه در
خطبه ۱۹۲ آمده:
«وَ الْوَفاءِ بِالذِّمامِ.» «وفا به پيمان‌ها.»
مواردی متعدد از این مادّه در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ذمة»، ج۱، ص۴۱۷.
