• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ذَیْل (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ذَيْل (به فتح ذال و سکون یاء) از واژگان نهج البلاغه و مصدر به معنای دراز شدن و به زمین رسيدن است.
ذَيْل اگر اسم باشد به معنای دامن و پایین است.
همچنین ذيل به معنى تکبّر و تبخّر نيز آمده است.
از مشتقات آن در نهج البلاغه ذَيّال (به فتح ذال و یاء مشدد) است که آدم طويل القّد و طويل الذيل را گويند كه تكبّر مى‌كند و پايين لباس خويش را بر زمين مى‌كشد.
چهار مورد از اين ماده در نهج البلاغه به کار رفته است.



ذَيْل مصدر است به معنى دراز شدن و به زمين رسيدن. مثل گوشه‌هاى دامن لباس كه به زمين مى‌رسد و اسم است به معنى دامن و پايين.
«الذَيْل آخر كل شيءٍ و ذَيْلُ‌ الثوب و الازارِ ما جُرَّ منهُ‌ اذا اسبل.»
ذيل به معنى تكبّر و تبخّر نيز آمده است: «ذالَ الرَّجُلُ: تَبَخترَ فجرَّ ذَيْله.»
على هذا ذَيّال آدم طويل القّد و طويل الذيل را گويند كه تكبّر مى‌كند و پايين لباس خويش را بر زمين مى‌كشد.



برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - ذَيْلَکَ - نامه ۶۳ (ابوموسى اشعرى)

امام (صلوات‌الله‌علیه) به ابوموسی اشعری مى‌نويسد آنگاه كه اهل کوفه را از رفتن به يارى امام باز مى‌داشت:
«فإذا قَدِمَ عَلَيْکَ رَسولی فارْفَعْ ذَيْلَکَ و اشْدُدْ مِئْزَرَکَ و اخْرُجْ مِنْ جُحْرِکَ وَ انْدُبْ مَنْ مَعَکَ فإِنْ حَقَّقْتَ فانْفُذْ وَ إِنْ تَفَشَّلْتَ فابْعُدْ.»
«چون فرستاده من پيش تو آمد، دامنت را بالا زن و كمربندت را محكم كن، از سوراخت بيرون بيا، آن‌ها را كه تحت حكومت تو هستند به يارى من برخوان. اگر تابع حقى فرمان مرا اجرا كن و اگر مى‌ترسى كنار برو.»
(با منافق بايد چنين سخن گفت)


۲.۲ - الذَّيّالُ - خطبه ۱۱۵ (حجاج بن يوسف)

آن حضرت در وصف حجاج بن یوسف فرموده:
«أَما وَاللهِ لَيُسَلَّطَنَّ عَلَيْكُمْ غُلامُ ثَقيف الذَّيّالُ الْمَيّالُ يَأْكُلُ خَضِرَتَكُمْ وَ يُذيبُ شَحْمَتَكُمْ إِيه أَبا وَذَحَةَ!»
«ميّال» به معنای بسيار ظالم و ميل‌كننده از حق است.
یعنی «بدانيد به خدا قسم غلام قبیله ثقیف بر شما مسلّط مى‌شود كه بسيار متكبر و بسيار ستمگر است رویيدنی‌هايتان را مى‌خورد و پيه‌تان را ذوب مى‌كند هر چه مى‌خواهى بكن ای پدر خنفسا



۲.۳ - بِأَذیالِها - خطبه ۱۹۶ (حجاج بن يوسف)

حضرت فرموده:
«الرّیاحُ بِأَذیالِها»
«اطراف بادهاست.»



چهار مورد از اين ماده در «نهج البلاغه» آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۴۲۱.    
۲. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۳۷۷.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، ج۲، ص۳۱۶.    
۴. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۱، ص۲۶۰.    
۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۴۴، نامه۶۳.    
۶. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۱۳۳، نامه۶۳.    
۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۵۳، نامه۶۳.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۰۹، نامه۶۳.    
۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۴۱.    
۱۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۳۴۳.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۱۱، ص۲۵۵.    
۱۲. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۳۶۶.    
۱۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۲۴۷.    
۱۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۷۰، خطبه۱۱۵.    
۱۵. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۱، ص۲۲۹، خطبه۱۱۴.    
۱۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۷۴، خطبه۱۱۶.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۵۷، خطبه۱۱۶.    
۱۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۹۰.    
۱۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۹۱.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۵، ص۱۵۹.    
۲۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۹۴.    
۲۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۷۸.    
۲۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۹۳، خطبه۱۹۶.    
۲۴. عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۱۹۶، خطبه۱۹۱.    
۲۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۳۱۰، خطبه۱۹۶.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۸۶، خطبه۱۹۶.    
۲۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۹۳.    
۲۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۹۴.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۷، ص۶۴۹.    
۳۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۱۲، ص۲۱۱.    
۳۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۱۷۶.    
۳۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۷۴۴، نامه۶۳.    
۳۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۷۰، خطبه۱۱۵.    
۳۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۴۹۳، خطبه۱۹۶.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ذیل»، ج۱، ص۴۲۱.    






جعبه ابزار