خُبْث (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خُبْث (به ضم خاء و سکون باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای ناپاكى و پلیدی است.
مشتقات
خُبْث که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
خَبُثَ (به فتح خاء و ضم باء) به معنای پلید و ناپاک؛
الْخَبِيثَ (به فتح خاء و کسر باء) به معنای بی‌ارزش؛
الْخَبِيثُونَ (به فتح خاء و کسر باء) به معنای مردان ناپاک؛
لِلْخَبِيثاتِ (به فتح خاء و کسر باء) به معنای زنان ناپاک؛
الْخَبائِثَ (به فتح خاء و کسره همزه) به معنای ناپاکی‌ها؛
خَبِيثَةٍ (به فتح خاء و کسر باء) به معنای ناپاک است.
خُبْث به معنی ناپاكى و پليدى است.
«خَبُثَ خَبَثاً: ضدّ طاب»
به مواردی از
خُبْث که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذِي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلَّا نَكِداً) «سرزمين پاک رویيدنيش به اذن
پروردگارش می‌رويد و سرزمينی كه پليد و ناپاک است نباتش نمی‌رويد مگر كم.»
راغب خبيث را ناپسند معنى كرده نا‌پسنديى كه در اثر پليدى است.
(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَ لاَ تَيَمَّمُواْ الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنفِقُونَ وَ لَسْتُم بِآخِذِيهِ إِلاَّ أَن تُغْمِضُواْ فِيهِ وَ اعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ.) (اى كسانى كه
ایمان آورده‌ايد! از
اموال پاكيزه‌اى كه به دست آورده‌ايد، و از آن‌چه از زمين براى شما خارج ساخته‌ايم از منابع و معادن و درختان و گياهان، انفاق كنيد؛ و براى انفاق، به سراغ بى‌ارزش آن نرويد در حالى كه خودِ شما، به هنگام پذيرش اموال، حاضر نيستيد آن‌ها را بپذيريد؛ مگر از روى اغماض و كراهت. و بدانيد
خداوند، بى‌نياز و ستوده است.)
در
مجمع ذيل این آیه می‌گويد:
خبيث به معنى پليد است و
خبث نقره و آهن همان است كه بعد از گداختن از نقره و آهن جدا می‌شود، اصل آن ردائت (پليدى) است.
على هذا
خبيث آن است كه ناپاک، پليد و تنفّر‌آور باشد اعمّ از
انسان، كلام، قانون، طعام و غيره و ضدّ آن طيّب است كه به معنى
پاک و دلچسب است.
(وَ الْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبِينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّباتِ أُولئِكَ مُبَرَّؤُنَ مِمَّا يَقُولُونَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ) (
زنان ناپاک از آنِ مردان ناپاكند، و مردان ناپاک از آنِ
زنان ناپاک و
زنان پاک از آن مردان پاكند، و مردان پاک از آن
زنان پاک اينان از آن‌چه كه ناپاكان به آنان نسبت مى‌دهند مبرّا هستند و براى آنان
آمرزش الهی و روزى پرارزشى است.)
مراد از
خبيثات و
خبيثين زنان و مردان ناپاک است.
آيه شريفه بعد از آيات
زنا،
لعان و
افک واقع شده گويا مراد آن است كه مردان و
زنان پاک به حكم
ایمان از اين نسبت‌ها به دوراند و براى آن‌ها
مغفرت و روزى خوش آيند هست. اين‌كه فرموده:
زنان پاک براى مردان پاک و
زنان ناپاک براى مردان نا‌پاک‌اند گويا منظور انس، تمايل و الفت است زيرا ميان پاكان يک نوع كشش معنوى هست كه به يكديگر تمايل می‌كنند چنان‌كه ناپاكان نيز چنين‌اند. كند همجنس با همجنس پرواز.
در مجمع از
امام باقر (علیه‌السلام) و
امام صادق (علیه‌السلام) نقل است كه فرمودند: اين آيه نظير آيه
(الزَّانِي لا يَنْكِحُ إِلَّا زانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَ الزَّانِيَةُ لا يَنْكِحُها إِلَّا زانٍ أَوْ مُشْرِكٌ) است.
از
قرآن مجید به دست می‌آيد اهل ايمان و عمل، طيّب و اهل كفر و فساد
خبيث‌اند و فرق
خبيث و طيّب در انسان، با ايمان و عمل و عدم آن دو است.
(وَ يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّباتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ) (اشياء پاكيزه را براى آن‌ها
حلال مى‌شمرد، و ناپاكی‌ها را
تحریم مى‌كند.)
طيّبات هر چيز پاک، دلچسب و خبائث هر چيز پليد و تنفّر‌آور است. آيه شريفه در وصف
حضرت رسول (صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) است و دليل آن است كه هر پاكيزه در
اسلام حلال و هر پليد حرام است، ظاهرا در خارج از نصّ‌هاى خاصّ كه مبيّن حلال و حرام‌اند می‌شود به عموم آيه استناد كرد به عبارت ديگر در چيزهایى كه راجع به آن‌ها حكم به خصوصى نرسيده می‌شود از اين آيه حكم استنباط نمود.
(وَ مَثَلُ كَلِمَةٍ خَبِيثَةٍ كَشَجَرَةٍ خَبِيثَةٍ اجْتُثَّتْ مِنْ فَوْقِ الْأَرْضِ ما لَها مِنْ قَرارٍ) (و كلمه
خبيثه و سخن ناپاک را به درخت ناپاكى تشبيه كرده كه از زمين ريشه‌كن شده، و قرار و ثباتى ندارد.)
كلمه
خبيثه را كلمه
کفر و
شرک گفته‌اند چنان‌كه كلمه طيّبه را در آيه ما‌قبل كلمه
توحید. ولى می‌شود گفت: مراد از آن عموم شرک و قانون‌هاى غير طبيعى و كلمات نا‌حق باشد و مراد از كلمه طيّبه خلاف آن.
•
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خبث»، ج۲، ص۲۱۸-۲۲۰.
