خبیث (لغات‌قرآن)

در الدر المنثور است كه ابن جریر در تفسير آيه: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ) از علی بن ابی طالب روايت كرده كه فرمود: يعنى از طلا و نقره و در معناى جمله: (وَ مِمَّا أَخْرَجْنا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ) فرمود: يعنى از گندم و خرما و هر چيزى كه زکات در آن واجب است.
و نيز در آن كتاب (الدر المنثور) است كه ابن ابی شیبه، و عبد بن حمید، و ترمذی (وى حدیث را صحیح دانسته)، و ابن ماجه، و ابن جرير، و ابن منذر، و ابن ابی حاتم، و ابن مردویه، و حاكم كه (وى نيز حديث را صحيح دانسته)، و بیهقی (در كتاب سنن)، از براء بن عازب روايت كرده كه در تفسير آيه: (وَ لا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ) گفته است: اين آيه در باره ما گروه انصار نازل شد، ما مردمى بوديم كه خرما مى‌كاشتيم و هر يك از ما، از نخلستان خود به‌ قدرى كه بار آورده بود (كم يا زياد) خرما به مسجد مى‌آورديم، بعضى يك خوشه و بعضى دو خوشه، و آن را در مسجد آويزان مى‌كرديم و اهل صفه كه مردمى غريب و بى درآمد بودند، وقتى گرسنه مى‌شدند مى‌آمدند و با عصاى خود به آن خوشه‌ها مى‌زدند، خرماى رسيده و نارسى كه مى‌افتاد مى‌خوردند، بعضى از مردم كه به كار خير رغبتى نداشتند خوشه‌هاى پست و كرم خورده و يا شكسته را مى‌آوردند، و آويزان مى‌كردند.
خداى تعالى در اين باره اين آيه را نازل كرد: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّباتِ ما كَسَبْتُمْ‌) يعنى اى كسانى كه ایمان آورده‌ايد از طیبات آنچه كسب كرده‌ايد انفاق كنيد، و همچنين از طيبات آنچه كه ما از زمين برايتان در آورديم، و براى انفاق جنس پست را انتخاب نكنيد، جنسى كه اگر ديگران براى شما هديه بفرستند قبول نمى‌كنيد، مگر به خاطر رودربايستى بعد از آنكه اين آيه نازل شد ديگر هيچكس از ما جنس پست و بنجل را نياورد، بلكه سعى مى‌كرديم بهترش را بياوريم.

(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:)

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت) به دست آورده‌اید و از آنچه از زمین برای شما خارج ساخته‌ایم (از منابع و معادن زیرزمینی) انفاق کنید و به سراغ قسمت‌های ناپاک نروید تا از آن انفاق کنید، در حالی که خود شما (به هنگام پذیرش اموال) حاضر نیستید آنها را بپذیرید مگر از روی اغماض و کراهت و بدانید خداوند بی‌نیاز و شایستۀ ستایش است» بعضی از مردم عادت کرده‌اند همیشه از اموال بی‌ارزش و آنچه تقریبا از مصرف افتاده است و قابل استفادۀ خودشان نیست، انفاق کنند این گونه انفاق‌ها، نه موجب تربیت معنوی و پرورش روح انسانی در انفاق‌کننده است و نه سود چندانی به حال نیازمندان دارد، بلکه یک نوع اهانت و تحقیر نسبت به آنها محسوب می‌شود، لذا آیۀ مذکور صریحا مردم را از این کار نهی می‌کند و می‌گوید: چگونه از این گونه اموال انفاق می‌کنید در حالی که خودتان حاضر به پذیرش آن نیستید مگر از روی کراهت‌؟! آیا باید برادران مسلمان شما، و از آن بالاتر، خدایی که در راه او انفاق می‌کنید، در نظر شما از خودتان کمتر باشند؟

«(اینها همه) به خاطر آن است که خداوند (می‌خواهد) ناپاک را از پاک (در این جهان و جهان دیگر) جدا سازد» (لِیَمِیزَ اَللّٰهُ اَلْخَبِیثَ مِنَ اَلطَّیِّبِ‌...) . این یک سنت الهی است که برای همیشه «پاک» و «ناپاک»، «مخلص» و «ریاکار»، «مجاهد راستین» و «دروغین»، «کارهای الهی» و «شیطانی»، «برنامه‌های انسانی» و «ضد انسانی» ناشناخته نمی‌مانند، بلکه سرانجام تمام اینها از یکدیگر مشخص می‌شود و حق جلوۀ خود را نشان می‌دهد.
در ادامۀ همین آیه آمده است: (لِيَمِيزَ اللّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَيَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ عَلَىَ بَعْضٍ فَيَرْكُمَهُ جَمِيعًا فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ) (خداوند ناپاکها را به یکدیگر ضمیمه می‌کند و همه را متراکم می‌سازد و در جهنّم قرار می‌دهد.)