حکم معدوله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکم معدوله یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای حکم یا قضیه
موجبه معدولة
المحمول است.
کانت از دانشمندان غربی، تقسیم منحصر به فردی از احکام و
قضایا انجام داده است که به اعتبار
کمیت،
کیفیت، رابطه یا نسبت و
جهت است. او احکام را از لحاظ کیفیت بر سه قسم می‌داند:
۱.
احکام موجبه مانند:
انسان فانی است؛
۲.
احکام سالبه مانند:
روح فانی نیست؛
۳. احکام معدوله مانند: این موجود غیر فانی است.
کانت، قضایا را از لحاظ هر
مقوله به نحو ثلاثی تقسیم می‌کند، در صورتی که تقسیم‌بندی‌های
منطق کلاسیک (صوری) چون مبتنی بر اصل
امتناع تناقض و نفی
حد وسط است،
تقسیمات ثنائی است و بنابراین قضیه از لحاظ کمیت، تنها به دو قسم (
کلی و
جزئی) و از لحاظ کیفیت نیز به دو قسم (
موجبه و
سالبه) منقسم می‌شود که از ترکیب آنها محصورات چهارگانه حاصل می‌شود؛ بنابراین از لحاظ
کیف، فرض شقّ سومی
معقول نیست (قضایای معدوله هم یا
سالبه‌اند یا
موجبه)، اما منطق مورد نظرکانت چون به تطورات و دگرگونی‌های وجود هم ناظر است، بین
سلب و
ایجاب هم واسطه‌ای قائل است و در واقع، ناظر بدین امر است که فلان خصوصیت از
سلب شروع می‌شود تا به تدریج تحقق یابد؛ پس بین وجود و عدم، فاصله‌ای است که همان تغیّر و
صیرورت است؛ بنابراین در منطق متعالی به نوع سومی از قضیه هم توجه می‌شود که دالّ بر این قسم سوم باشد و آن، احکام معدوله است. اما چنان‌که منطقیان تاکید کرده‌اند افزودن این شقّ سوم یعنی قضیه معدولة
المحمول و آن را قسیم
موجبه و
سالبه قرار دادن روا نیست، زیرا قضیه معدولة
المحمول نیز یا
موجبه است یا
سالبه. در حقیقت باید گفت که قضایای معدوله از لحاظ معنا به قضایای
سالبه ملحق می‌شود و از لحاظ صورت به
قضایای موجبه.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حکم معدوله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۲۰.
